تحلیل داده‌های حوضه‌های آبریز معرف

دفتر مطالعات پایه منابع آب- مرداد 1398

گروه تلفیق و بیلان
تحلیل داده‌های حوضه‌های آبریز معرف

این شیوه‌نامه در ادامه «دستورالعمل آماربرداری از ایستگاه‌های هیدروکلیماتولوژی حوزه‌های معرف» تهیه شده است لذا توصیه می‌گردد قبل از انجام این شیوه‌نامه، دستورالعمل مذکور مطالعه گردد.

مقدمه

حوضه معرف، حوضه‌ای است که به عنوان شاهدی از مشخصات حوضه‌های آبریز بزرگ انتخاب شده است به‌گونه‌ای که از نظر شباهت هیدرولوژیکی، معرف خصوصیات هیدرولوژیکی یک حوضه آبریز وسیعتر است. از تحلیل‌ نتایج بدست آمده در حوضه‌های معرف برای یافتن برخی پارامترهای هیدرولوژیکی حوضه بزرگ‌تر که بنا به هر دلیلی برای کارشناسان نامشخص است، استفاده می‌شود؛ لذا طبیعی است که خصوصیات هیدرولوژیکی حوضه بزرگتر و تغییرات آن باید مشابه حوضه معرف باشد تا بتوان نسبت به تعمیم نتایج اقدام کرد. شرایط حوضه معرف باید تقریباً پایدار و طبیعی (حوضه‌ای بکر) باشد. بنابراین حوضه‌های معرف ویژگی‌های اقلیمی کلی منطقه‌ای خاص و تغییرات آنها را برای تعمیم به مناطق بزرگتر مشابه تبیین می‌کنند.

عموماً داده‌ها در حوضه‌های معرف باید دراز مدت و در صورت امکان با مطالعات مربوط به ویژگی‌های آب و هوایی، زمین شناسی و هیدروژئولوژیکی ترکیب شوند. این مطالعات و داده‌های درازمدت منتج به شناخت متغیرهای هیدرولوژیکی، شناسایی عوامل موثر بر فرآیندهای هیدرولوژیکی و پیش‌بینی هیدرولوژیکی می‌شوند. همچنین داده‌های کوتاه مدت نیز می‌توانند به عنوان پایگاه داده‌ای برای انجام برخی تحلیل‌های کوتاه مدت مورد استفاده واقع شوند.

در منابع علمی آمده است طی دوره مطالعه، حوضه‌های معرف باید کمترین تغییرات طبیعی یا محیطی داشته باشند و اگر تغییرات رخ دهد، باید با دقت رصد و گزارش شوند. اندازه یک حوضه معرف به شرایط طبیعی و اهداف مطالعه بستگی دارد. معمولا بین ۱ تا ۲۵۰ کیلومتر مربع و به ندرت بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مربع است. اگر منطقه حوضه معرف بزرگتر باشد، ممکن است مشکلات خاصی در همگن بودن خصوصیات حوضه و تحلیل و تعمیم نتایج ایجاد شود.

پس از یک دوره مشاهده، ثبت و جمع آوری طولانی مدت داده‌ها در حوضه، کل حوضه معرف یا بخشی از آن ممکن است به نام حوضه آزمایشی تغییر یابد. در این صورت، این حوضه این امکان را یافته است که تحقیقات تجربی در آن انجام شود. بنابراین حوضه‌های آزمایشی[۱] حوضه هایی هستند که در خاک و پوشش گیاهی همگن هستند و مشخصات فیزیکی نیز در تمام نقاط تقریباً یکسان است. برای انجام تحقیقات تجربی، در چنین حوضه‌هایی، شرایط طبیعی (به عنوان مثال، یک یا چند ویژگی های حوضه مانند کاربری اراضی) عمداً تغییر یافته و اثرات این تغییرات بر ویژگی‌های هیدرولوژیکی مورد مطالعه قرار می‌گیرد. از این تغییرات می‌توان در تهیه معادله‌های تجربی پارامترهای بیلان آب بهره گرفت. اصولا بسیاری از روابط تجربی از انجام آزمایشات زیاد در حوضه‌های مختلف تجربی بدست می‌آیند. از آنجایی که مطالعات دقیق‌تری در حوضه‌های آزمایشی انجام می‌شود لذا ابعاد این حوضه‌ها معمولاً به اندازه حداکثر ۴ کیلومتر مربع محدود می‌شوند. تحقیق در حوضه‌های آزمایشی معمولاً مطالعه مقایسه‌ها است و بنابراین بعضی اوقات بررسی‌ها در چندین حوضه تجربی انجام شده و حوضه‌ای نیز به عنوان شاهد (بدون تغییر) در نظر می‌گیرند. یکی از جنبه مهم هر مطالعه در حوضه‌های آزمایشی این است که هر گونه تغییر محیطی در دوره پیش-کالیبراسیون مطالعه شده باشد. در هر حال، هدف از انجام اندازه‌گیریها و مطالعات در این حوضه‌ها، بسط و گسترش نتایج در این حوضه‌ها به حوضه‌های دیگر است (UNESCO, 1970).

علاوه بر حوضه معرف و آزمایشی، حوضه‌ی دیگری وجود دارد که در منابع علمی به آن حوضه‌های معیار[۲] می‌گویند. حوضه‌های معیار، حوضه‌های معرفی هستند که هنوز در حالت طبیعی خود قرار دارند و به هیچ وجه دچار تغییرات طبیعی نشده‌اند. شرایط خاک و پوشش گیاهی و کاربری اراضی در این حوضه‌ها به گونه‌ای است که تا مدت‌ها انتظار نمی‌رود که دچار تغییر شوند. در برخی از کشورها، حوضه های معیار می‌توانند حتی ۱۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت داشته باشند که الزامات آن، همگنی و پایداری حوضه است. به همین علت است که این حوضه‌ها به عنوان بنچمارک یا معیار شناخته می‌شوند.

اما در این گزارش، مطالعات صرفاً روی حوضه‌های آبریز معرف صورت می‌گیرد. در کشور ما حوضه تجربی و معیاری منظور نشده و صرفاً تلاش‌هایی برای برپاماندن حوضه‌های معرف صورت می‌گیرد. دفاتر مطالعات پایه منابع آب در شرکت‌های آب منطقه‌ای از سال‌های قبل بر اساس دستورالعمل‌هایی مانند «دستورالعمل آماربرداری از ایستگاه‌های هیدروکلیماتولوژی حوضه‌های معرف، ۱۳۷۰»، به جمع آوری اطلاعات در حوضه‌های آبریز معرف پرداخته‌اند. در حال حاضر ۱۲ حوضه معرف در۱۰ استان کشور فعال است و اطلاعات آن در قالب ۲۰ کدفرم ذخیره می‌شود. اسامی حوضه‌های معرف کشور به شرح جدول ۱ می‌باشد.

جدول ۱: اسامی حوضه های معرف کشور

ردیف	نام حوضه معرف	استان متولی
۱	امامه	تهران
۲	کسیلیان	مازندران
۳	فخرآباد	یزد
۴	کامه	خراسان رضوی
۵	کارده	خراسان رضوی
۶	کرند	کرمانشاه
۷	مرکز پژوهشی	کرمانشاه
۸	اروان	قزوین
۹	آواجیغ چای	آذربایجان‌غربی
۱۰	لیقوان	آذربایجان‌شرقی
۱۱	درجزین	سمنان
۱۲	پسکوهک	فارس

با توجه به گستردگی اندازه‌گیری‌ها، نیروی مشغول به کار در این حوضه‌ها باید آموزش‌های لازم دیده باشند. مطابق بررسی‌های صورت گرفته، جدول نیروی کار مورد نیاز بر اساس وسعت حوضه و وسعت کار، به شرح زیر پیشنهاد شده است:

جدول ۲: تعداد و تخصص‌های لازم در اندازه‌گیری اطلاعات در حوضه‌های آبریز معرف بر اساس گزارش Unesco,1970

حوضه‌های بزرگ (تا ۱۰۰۰ کیلومتر مربع)	حوضه‌های متوسط (۲۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر مربع)	حوضه‌های کوچک (تا ۵۰ کیلومتر مربع)	دامنه‌ی اندازه‌گیری‌ها
۲ نفر تکنسین ۴ تا۶ نفر متصدی	یک نفر تکنسین ۲ تا ۳ نفر متصدی	یک نفر تکنسین ۲ تا ۳ نفر متصدی	حداقل
یک نفر هیدرولوژیست(برای حداکثر دوحوضه) ۶ تا ۸ نفر متصدی	یک نفر تکنسین ۴ تا۶ نفر متصدی	یک نفر تکنسین ۳ تا ۴ نفر متصدی	میانگین
یک نفر هیدرولوژیست ۲ نفر تکنسین ۱۰ تا ۱۲ نفر متصدی	یک نفر هیدرولوژیست یک نفر تکنسین ۶ تا ۸ نفر متصدی	یک نفر تکنسین ۴ تا ۶ نفر متصدی	حداکثر

بدیهی است برای اینکه کیفیت و کمیت داده‌ها در حوضه معرف بالا باشد، نیاز است که بستر لازم برای این منظور در نظر گرفته شده باشد.

در اولین سال گزارش، بخش اول تهیه می‌شود. در سالهای بعد نیازی به ارائه این بخش نخواهد بود. در تهیه بخش‌های ذکر شده، بررسی سوابق مطالعاتی و ارائه توضیحات اجمالی از مطالعات مرتبط الزامی است.

۱- مشخصات فیزیکی حوضه

تعیین دقیق مشخصه‌های فیزیکی حوضه‌های آبریز به عنوان اولین گام در مطالعات هیدرولوژیکی مهم می‌باشد که با استفاده از آن می‌توان به نتایج صحیح در مطالعات آب‌سنجی دست یافت. این کار به کمک ابزارهای مختلف توصیف مکانی و تحلیل منطقی و محاسباتی صورت می‌گیرد. در این راستا می‌توان به کمک نرم افزارهای سنجش از راه دور و سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(GIS) نسبت به تعیین پارامترهای فیزیوگرافی و شاخص‌های هواشناسی با دقت و سرعت اقدام نمود.

دستورالعمل‌ مطالعات فیزیوگرافی (نشریه شماره ۱۶۰) قبلاً توسط دفتر استانداردها و معیارهای فنی وزارت نیرو تهیه و ابلاغ شده است. مشاوران مختلف نیز که مطالعات پروژه‌ها را انجام می‌دهند گزارشات خود را بر این اساس تهیه می‌کنند لذا در صورت وجود مطالعات مشابه در حوضه آبریز معرف، می‌توان از گزارش‌های مذکور در این قسمت بهره برد.

در حوضه‌های آبریز معرف ابتدا لازم است که گزارشی کامل از اطلاعات حوضه آبریز تهیه شود. اطلاعات و شیوه گزارش آن به شرح زیر است.

۱-۱- مشخصات پوشش گیاهی، کاربری اراضی و مصارف آب

در این قسمت باید بررسی‌هایی برای شناخت پوشش گیاهی در منطقه صورت گیرد. پوشش گیاهی از دو منظر قابل توجه است. الف) به عنوان یک شاخص اولیه که بر مشخصات هیدرولوژیکی حوضه تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال میزان بارش مفید، توزیع و پراکنش برف، تبخیر، جریان سطحی و غیره را متاثر می‌سازد. ب) به عنوان شاخصی دیگر معرف عمق ناحیه ذخیره رطوبت خاک را نشان می‌دهد.

اگر در استان، چند حوضه معرف وجود داشته باشد، می‌توان برای تحلیل پوشش گیاهی از روش USBR که به منحنی جرم پوشش گیاهی تعبیر می‌شود، استفاده کرد. در این روش مساحت حوضه معرف در محور افقی و مساحت پوشش‌های گیاهی هر حوضه در محور عمودی در نظر گرفته می‌شود. بنابراین برای هر حوضه در هر کاربری (پوشش گیاهی) یک نقطه روی نمودار ترسیم می‌شود. از اتصال نقطه‌های هر کاربری، منحنی جرم کاربری مذکور در حوضه‌های معرف به دست می‌آید. در استانهایی که صرفا یک حوضه معرف وجود دارد، ارائه مساحت هر کاربری کفایت کرده و نیازی به ترسیم نمودار جرم نخواهد بود. در ادامه در جدولی، متوسط عمق ریشه در هر کاربری نوشته می‌شود. این جدول برای شناسایی رطوبت قابل نگهداشت آب در معادله بیلان آب مورد نیاز می‌باشد.

شکل ۱: منحنی جرم پوشش گیاهی

جدول ۳: مشخصات کلی پوشش گیاهی حوضه

	مساحت (کیلومتر مربع)	عمق ریشه (سانتیمتر)	ضخامت خاک (سانتیمتر)
مرتع
جنگل
سنگ (غیر قابل نفوذ)

همچنین همان‌گونه که در مقدمه ذکر شد، حوضه‌های آبریز معرف از منظر مصارف آب حتی‌المقدور باید شکل طبیعی خود را داشته و آبیاری در آن به کمترین میزان باشد. در صورت وجود نقشه‌های پوشش گیاهی سالهای قبل (مثلا منتج شده از سنجش از دور)، روند تغییرات آن در این مدت بررسی و تحلیل شده و ارتباط آن با مصارف آب بررسی خواهد شد. همچنین با توجه به جمعیت و صنایع، میزان مصارف شرب و صنعت و روند تغییرات آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. تحلیل مصارف آب حوضه با بررسی آماربرداری دور سوم (یا دوم) و اطلاعات بروز شده توسط واحدهای نظارتی دستگاه در این بخش به تفکیک منابع آب انجام خواهد شد. همچنین طرح‌های منابع آبی در این حوضه در زمان حال و برای آینده ذکر می‌گردد.لازم به ذکر است که از مشخصه‌های حوضه معرف، عدم توسعه فعالیت‌های انسانی است، لذا در صورت وجود گزارش‌های توسعه مصارف مانند صنعت و کشاورزی، می‌توان تصمیمات مناسب برای نحوه فعالیت حوضه معرف اتخاذ نمود.

۱-۲- مشخصات ژئومورفولوژی

هدف از این بررسی، تعیین مشخصات کیفی[۳] مرتبط با فاکتورهای هیدرولوژیکی، داده‌های فرسایش پذیری و رسوبگذاری است. در این بخش تنها برخی از فاکتورهای اساسی بررسی می‌شود. مهمترین سرفصل‌هایی که باید در این بخش تهیه شود شامل موارد زیر است:

تقسیمات واحد هیدرولوژیک، شکل آبخیز، بررسی خصوصیات فیزیکی رودخانه‌ها و آبراهه‌های اصلی و فرعی، پستی و بلندی، شکل شبکه زهکشی طبیعی، شیب حوضه، جهت شیب، زمان تمرکز، ترسیم منحنی ارتفاع-مساحت، تعیین کمینه و بیشینه ارتفاع، شیب (شیب حوضه در مطالعات باد غالب، یخ‌زدگی و همچنین ذوب برف بیشترین کاربرد را دارد)، ترسیم منحنی شیب متوسط، ترسیم منحنی هیپسومتری و مشخصات زهکشی در این بررسی‌ها مهم خواهد بود.

۱-۳- مشخصات زمین شناسی و خاکشناسی

در این گزارش هدف از بررسی‌های زمین شناسی این است که مجموعه سنگ‌های سخت و سخت نشده که در گستره‌ی حوضه آبریز معرف وجود دارد، از دیدگاه وجود مخازن، اثر بر کیفیت آب و … دسته‌بندی شده و نقش تکتونیک نیز در این زمینه تا حدی مشخص شود. از آنجاییکه پدیده‌های کارستی در شناسایی و ارزیابی سریع مخزن‌های آهکی آب اهمیت تعیین کننده‌ای دارند، ریخت شناسی (مورفولوژی) نیز در این بررسی‌ها نقش مهمی داشته و توامان بررسی می‌گردند. در مجموع با بهره‌گیری از نقشه‌ها و گزارش‌های موجود و احیاناً پیمایش‌های صحرایی (پیمایش نواری) گزارشی تهیه خواهد شد که نقشه زمین‌شناسی و پروفیل‌های پیموده شده، پیوست‌های آن خواهد بود. همچنین مختصری از بررسی‌های خاکشناسی نیز در این بخش توضیح داده خواهند شد. سرفصل‌های پیشنهادی در این بررسی‌ها عبارتند از:

تهیه نقشه زمین‌شناسی با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰۰ یا بزرگتر(در صورت وجود بررسی‌های جدید)، تعیین و توصیف رخساره‌های مختلف سنگی (زمین شناسی)، بررسی سازند زمین شناسی از نظر سنگ مخزن آب، تاثیرات کلی سازندها بر کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی منطقه، انجام پیمایش‌های زمین‌شناسی، بررسی‌های تکتونیکی و ریخت شناسی، بررسی‌های خاکشناسی.

۱-۴- مشخصات هیدروژئولوژی

بررسی‌های هیدروژئولوژی در دشت و آبخوان منجر به تهیه نقشه‌های مختلفی مانند تراز آب زیرزمینی، نقاط هم عمق، کیفیت آب‌های زیرزمینی و غیره می‌گردد. لذا در حوضه‌های آبریز معرف که دارای شرایط انجام بررسی‌های مذکور می‌باشند، این بررسی‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد تا امکان تجزیه و تحلیل منابع آب حوضه میسر شود. سرفصل‌های مورد نظر در این بخش می‌تواند شامل بررسی خصوصیات آبخوان‌های آبرفتی، حدود آبخوان آبرفتی، ضرایب هیدرودینامیکی، تراز، سطح و اختلاف سطح آب زیرزمینی آبخوان آبرفتی، هیدروگراف معرف آبخوان آبرفتی، باشد.

۱-۵- بررسی‌های کیفیت آب

در این بررسی‌ها، وضعیت کیفیت فیزیکی و شیمیایی آب به صورت کلی در رودخانه‌ها و آبخوان (درصورت وجود) مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ارائه گزارشی کامل از تاریخچه نمونه‌برداری کیفی و نتایج آخرین نمونه‌برداری از اهداف این بررسی‌ها می‌باشد. در این بخش لازم است اطلاعاتی در خصوص شیوه دفع فاضلاب خانگی و صنعتی، وضعیت زباله و کلا پتانسیل ایجاد آلاینده ها ارائه شود. همچنین با توجه به مطالعات زمین شناسی، وضعیت سازندهای دارای پتانسیل آلایندگی نیز بررسی می‌شود.

۱-۶- بررسی‌های تجهیزات و نفرات

در نقشه‌ای موقعیت کلیه ایستگاه‌های واقع در حوضه معرف ترسیم می‌شود. همچنین در جدول ۴ و جدول ۵ مشخصات کلی ایستگاه‌ها ارائه شده و در ستون توضیحات آن، موارد حایز اهمیتی که کارشناس بررسی کننده داده‌ها باید در مورد آن اطلاع داشته باشد (مثلا جابجایی، دقت اندازه‌گیری توسط متصدی و….) درج می‌شود. ارائه توضیحاتی از تعداد متصدیانی که مختص اندازه‌گیری در این حوضه هستند و تواتر زمانی اندازه‌گیری اطلاعات در ایستگاه به تفکیک تجهیزات الزامی است.

جدول ۴:فرم مشخصات ايستگاههاي تبخيرسنجي ، باران‌سنجي و برف سنجي

رديف

كد محدوده ‌مطالعاتي

نام‌رودخانه نام‌ايستگاه كدايستگاه (بانك)

طول عرض ارتفاع

U.T.M

سال‌تأسيس/ سال‌تعطيل

تجهيزات موجود ايستگاه

كد قطعي

ملاحظات

دماسنج

تشت تبخير

باران سنج

برف

باد

نگار

ديتالاگر

ليسيمتر

تر

خشك

حداكثر

حداقل

خاك

حجمي

هوك گيج

معمولي

ذخيره‌اي

اشل برف

سكوي برف

ميله برف

بادنما

بادسنج

باران‌/نوع‌گراف^*/ كارخانه‌سازنده

دما

باد

رطوبت

تبخير

آفتاب

تشعشع

فشار

باران

دما

باد

رطوبت

تبخير

آفتاب

تشعشع

فشار

جدول ۵: فرم مشخصات ایستگاههای هیدرومتری و تجهیزات آن

رديف

بخش روستا

نام حوضه كد حوضه نام‌محدوده‌مطالعاتي كدمحدوده‌مطالعاتي

نام رودخانه

نام ايستگاه

كد ايستگاه (بانك)

طول عرض

مختصات U.T.M نقطه‌اي X Y

ارتفاع(متر) مساحت كيلومترمربع

سال تاسيس سال تعطيل

تجهيزات

تاسيسات موجود

كد قطعي

ملاحظات

اشل

لمينيگراف نوع گراف كارخانه سازنده

تلفريك

ديتالاگر

رپر ارتقاع رپر

خانه مسكوني

پل ساختماني

بستر ساخته شده

برق

بي سيم

تلفن

ــــ

ـــــ ـــــ ـــــ

ـــــ

ـــــ ـــــ

ـــــ

ــــ

ـــــ ـــــ ـــــ

ـــــ

ـــــ ـــــ

ـــــ

۲- تحلیل مشخصات آب و هوایی و بیلان انرژی

این تحلیل‌ها عموماً در راستای الف) مشخصات آب و هوایی حوضه معرف و ب) مطالعه تغییرات پارامترهای کلیماتولوژی مرتبط با مشخصات هیدرولوژیکی یا فرآیندهای آن و نیز ج) تشکیل بیلان انرژی حوضه صورت می‌گیرد. داده‌های مورد استفاده در مقیاس‌های ساعتی، روزانه، ماهانه یا سالانه، بسته به هر مورد متفاوت خواهند بود. بانک اطلاعاتی ارسالی در پایان هر سال بروزرسانی می‌گردد. لازم به ذکر است نحوه گزارش دهی در هر بخش مشخص شده است.

۲-۱- مطالعه مشخصات اقلیمی

اقلیم در واقع میانگین آب و هوای منطقه است. بنابراین در این بخش از گزارش نوع اقلیم منطقه و ویژگیهای آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. آب وهوا و اقليم در ايران به دليل ويژگيهاي متنوع كه از آن ميان مي توان به گستردگي عرض جغرافيايي، امتداد كوهستان‌ها، تغييرات چشم‌گير ارتفاعات و بالاخره موقعيت منطقه نسبت به درياها و گستره‌هاي آبي مجاور يا دور اشاره كرد، متنوع می‌باشد. ايران جزو مناطق خشك و نيمه خشك جهان محسوب مي‌شود كه از نظر شرايط اقليمي و آب و هوا به دو گروه جامع خشك و مرطوب قابل تقسيم بندي است و هر كدام از اين دو گره از چند اقليم فرعي تشكيل شده‌اند. درحالت کلی هفت اقلیم کشور را در بر می‌گیرد که شامل نواحی دشتی وکویری، ناحیه شرق دریای خزر، ناحیه غرب دریای خزر، ارتفاعات وکوهپایه ها، سواحل غربی خلیج فارس، سواحل شرقی خلیج فارس، ناحیه دریاچه ارومیه. بنابراین با توجه به قرارگیری حوضه معرف در هر یک از این اقلیم‌ها، عوامل اصلی اقلیم شامل دما، نم و ابر، بارش، باد و غبار، تابش و تندر صرفاً در درازمدت مورد بررسی قرار می‌گیرند.

بررسی اینکه حوضه معرف آیا از اقلیم منطقه پیروی می‌کند یا خود دارای یک میکرو اقلیم است، حایز اهمیت است. تعیین روابط دما-ارتفاع و بارش-ارتفاع در حوضه معرف در این بخش انجام می‌شود. همچنین با توجه به دستورالعمل‌های قبلی (به مرجع مراجعه شود)، انجام مطالعات تحلیل روند برای متغیرهای دما و بارش و در اولویت دوم برای سایر پارامترها نیز به صورت خلاصه ارائه می‌شود. یکسان بودن طول سری زمانی برای مقایسه (ترجیحا ۳۰ سال) رعایت شود.

۲-۲- مطالعه تغییرات مشخصات اقلیمی مرتبط با فرآیندها و مشخصات هیدرولوژیکی

۲-۲-۱- بارش

مشخصات اصلی بارش شامل شدت، حجم (یا عمق) بارش، توزیع مکانی و بارش پیشین (مرتبط با فاکتور رطوبت قبلی خاک قبل از بارش جدید) است. بررسی‌ها در قالب موارد زیر انجام می‌شود:

۲-۲-۱-۱- شدت بارش

این پارامتر برای مدل‌سازی فرآیند بارش-رواناب مورد نیاز است. تقسیمات ۱۵ دقیقه‌ای بارش معمولاً برای این منظور در حوضه‌های معرف می‌تواند مناسب باشد هرچند که باران‌نگارها می‌توانند میزان بارش را حتی در فواصل یک دقیقه‌ای نیز ثبت کنند. لذا در صورت وجود چنین اطلاعاتی، ایجاد بانک اطلاعات بارش لحظه‌ای برای انجام فرآیند بارش-رواناب بسیار مفید خواهد بود. در این قسمت لازم است ضمن تهیه بانک اطلاعات (کد فرم ۲۴۰-۴۱۰) و همچنین ارائه آن در قالب EXCEL، تمامی رخدادهای بارش، جداول تهیه و منحنی‌‌های شدت-مدت-فراوانی به تناسب مورد نیاز (مثلا هر ۵ سال یکبار) بروزرسانی شده و الگوی بارش حوضه نیز استخراج شود.

جدول ۶: کدفرم ۲۴۰-۴۱۰، مشخصات رگبارهای ثبت شده در ایستگاه‌های ثبات

نام حوضه آبريز : نام ايستگاه : نام رودخانه : كد ايستگاه : طول جغرافيايي : عرض جغرافيايي : ارتفاع : U.T.M
سال آبي : 13- 13
تاريخ : شماره رگبار :	تاريخ : شماره رگبار :
زمان بارندگي (ساعت ـ دقيقه)	ارتفاع تجمعي بارندگي‌(ميليمتر)	زمان بارندگي (ساعت ـ دقيقه)	ارتفاع تجمعي بارندگي‌(ميليمتر)

۲-۲-۱-۲- عمق بارش

اگرچه این فاکتور در محاسبه بیلان آب کاربرد دارد اما باید توجه داشت که این پارامتر نقش مهمی برای محاسبه حجم یا عمق بارش موثر (که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در رواناب مشارکت دارد)، خواهد داشت. در این بخش از گزارش عمق بارش در حوضه معرف جمع آوری و در قالب کدفرم ۰۳۱-۴۱۰ (در پیوست گزارش ارائه شود) و همچنین فایل EXCEL ارائه می‌شود.

جدول ۷: جدول کدفرم ۰۳۱-۴۱۰ عمق بارش در روزهای سال

نام حوضه آبريز : نام ايستگاه : نام رودخانه : كد ايستگاه : c c c c c طول جغرافيايي : عرض جغرافيايي : ارتفاع : U.T.M نقطه‌اي : X :‎Y سال آبي : 13- 13

ماه روز

مهر

آبان

آذر

دي

بهمن

اسفند

فروردين

ارديبهشت

خرداد

تير

مرداد

شهريور

…

۲-۲-۱-۳- توزیع مکانی بارش

روش‌های مختلفی برای محاسبه توزیع مکانی بارش با استفاده از روشهای درون‌یابی متنوع در نرم افزار GIS وجود دارد. (مانند راهنماي کاربرد سیستمهای اطلاعات مکانی در استخراج پارامترهاي موثر مطالعات هیدرولوژیکی حوضه هاي آبریز). در این بخش، توزیع مکانی بارش سالانه و فصلی و ماهانه مانند شکل ۲، ترسیم می‌شود. تحلیل‌های مناسب نیز ارائه می‌شود..

شکل ۲: نقشه توزیع مکانی بارش مورخ …. در حوضه آبریز معرف…

۲-۲-۱-۴- شاخص بارش پیشین

شاخص بارش پیشین معیاری برای رطوبت خاک است. رطوبت سطحی خاک (اعماق کمتر از ۲۰ سانتیمتر) در فرآیند بارش-رواناب مهم است. رطوبت خاک در اعماق بیشتر در مطالعه میزان نفوذ به خاک و مطالعه جریان‌های زیرسطحی می‌تواند مهم باشد. روابط تجربی زیادی برای محاسبه شاخص بارش پیشین ارائه شده اند. به عنوان مثال از رابطه کوهلر مطابق زیر می‌توان استفاده نمود.

(۱)

در این رابطه شاخص بارش، عمق بارش (میلیمتر)، ضریب کوهلر که در هر حوضه متفاوت است و t نیز زمان (روز) مدت زمان گذشته از بارش مذکور می‌باشد.در صورتیکه مقادیر رطوبت خاک در اختیار باشد، می‌توان فاکتور کوهلر را کالیبره نمود.. لذا در حوضه‌هایی که اندازه‌گیری رطوبت خاک صورت می‌گیرد، ضریب مذکور با توجه به اعماق مختلف کالیبره می‌گردد. کالیبراسیون با ترسیم نمودار و برازش بهترین معادله و استخراج ضرایب با استفاده از منحنی برازش داده شده در انطباق با معادله (توزیع نمایی) صورت می‌گیرد. از نرم افزارهای مختلفی میتوان برای برازش منحنی کمک گرفت (مانند EXCEL).

هچنین می‌توان از رابطه هیپربولیک زیر برای محاسبه شاخص بارش پیشین نیز استفاده نمود:

(۲)

پارامتر n بین ۱ و ۵/۰ در حوضه‌ها تغییر می‌کند. در اقلیم‌های خشک، برای شروع فصل بارش، شاخص بارش پیشین را صفر در نظر گرفته و به بارش قبلی ربط نمی‌دهند. مانند رابطه (۱)، می‌توان به شیوه‌ای مشابه، ضریب n را در رابطه (۲) کالیبره نمود. توجه شود اطلاعات مناسبی از رطوبت سطحی خاک (حداقل مقیاس روزانه) موجود باشد. در صورتیکه تجهیزات سنجش رطوبت خاک در حوضه وجود داشته باشد، این شاخص بارش برای حوضه قابل محاسبه است. در غیر این صورت پیشنهاد برای نصب تجهیزات لازم باید صورت گیرد. در ادامه محاسبات برای رگبارهای به وقوع پیوسته انجام می‌شود و شاخص بارش پیشین هر رگبار در ستون مقابل آن درج می‌گردد. در صورت عدم وجود اطلاعات رطوبت سطحی خاک، پیشنهاد می‌گردد این شاخص برای دو مقدار کمینه و بیشینه n محاسبه شود.

جدول ۸: شاخص بارش پیشین در رگبارهای مهم حوضه آبریز معرف با ضریب کوهلر با مقدار …

ردیف	تاریخ رگبار	عمق بارش	شاخص بارش کوهلر	شاخص بارش/مقدار n	شاخص بارش(مینیمم تا ماگزیمم)

۲-۲-۲- برفسنجی

در حوضه‌های معرفی که بارش به صورت برف نیز رخ می‌دهد، بررسی‌های برف‌سنجی انجام می‌شود. در این مطالعات، شاخص‌های برف (ارتفاع برف، آب معادل برف، شکل برف) با شاخص‌های اقلیم (دمای هوا، تابش خورشیدی، باد و غیره) تحلیل می‌شوند. برای همین منظور در جدولی، ضمن تهیه طبقات ارتفاعی حوضه (مطالعات فیزیوگرافی)، نسبت به محاسبه پوشش برف (مثلا با استفاده از روش گرادیان دما، یا شیوه‌نامه محاسبه پوشش برف) با کمک نقشه توزیع مکانی بارش ماهانه، حجم انباشت ذخیره برفی در هر طبقات ارتفاعی تهیه می‌شود. با استفاده از کدفرم ۲۳۰-۴۱۰ جدول زیر برای ماههای دارای پوشش برف کامل می‌شود.

جدول ۹: مشخصات مناطق برفگیر حوضه آبریز معرف … در ماه …

ردیف	طبقات ارتفاعی	مساحت	درصد پوشش برف	چگالی برف	ارتفاع برف	آب معادل ذوب برف
۱	۵۰۰-۰
2	100-500
3	…
4	…

همچنین بارش باران و ارتفاع برف و آب معادل آن با استفاده از جدول کدفرم ۲۱۰-۴۱۰ در پیوست گزارش ارائه و فایل EXCEL آن نیز تهیه می‌شود.

جدول ۱۰: کدفرم ۲۱۰-۴۱۰- عمق بارش باران و برف در ایستگاه‌های بارانسنج معمولی

نام حوضه آبريز : نام ايستگاه : نام رودخانه : كد ايستگاه : c c c c c طول جغرافيايي : عرض جغرافيايي : ارتفاع : U.T.M نقطه‌اي : X :‎Y
سال آبي : 13- 13 ماه :
روز	ارتفاع بارش به ميليمتر ساعت ۳۰/۶	ارتفاع بارش به ميليمتر ساعت ۳۰/۱۸	ارتفاع برف تازه به سانتيمتر	ساعت بارندگي	ملاحظات
باران	آب معادل برف	باران	آب معادل برف	ساعت ۳۰/۶	ساعت ۳۰/۱۸	شروع	خاتمه
۱
2
…

۲-۲-۳- دما

دما معمولا در رابطه با ذوب برف و نیز محاسبه تبخیر و تعرق کاربرد دارد. اما باید توجه داشت که نقش مهمی نیز در میزان نفوذ دارد. محاسبه توزیع مکانی دما بدون رعایت ارتفاع و سایر عوامل موثر در تغییرات آن، مشکل و نادرست در حوضه های معرف و آزمایشی است. در این بخش دمای حداقل و حداکثر روزانه برای تهیه جدول ۱۱ آماده می‌شود.

۲-۲-۴- تابش خورشیدی

تابش خورشیدی نقش زیادی در فرآیند ذوب برف و نیز دمای سطح زمین دارد. در شیبهای زیاد (مناطق کوهستانی) مسائل زیادی میتواند همراه داشته باشد. در برخی از ایستگاه‌ها امکانات اندازه‌گیری تشعشع خورشیدی نیست، اما ساعات آفتابی اندازه‌گیری می‌شود. در این بخش، اطلاعات روزانه ساعات آفتابی و تشعشع خورشیدی، برای تهیه جدول ۱۱ آماده می‌شود.

۲-۲-۵- رطوبت نسبی

رطوبت نسبی در مطالعه تبخیر نقش مهمی دارد. اطلاعات روزانه آن برای تهیه جدول ۱۱ آماده می‌شود.

۲-۲-۶- تبخیر

روابط متنوعی برای محاسبه تبخیر وجود دارد. داده‌های تشتک تبخیر و تبخیرسنج‌ها در فرمولهای تجربی پیاده سازی می‌شوند. باید توجه داشت که رابطه کاربردی بین تبخیر پتانسیل و تبخیر و تعرق واقعی برای تمامی اقلیم‌ها وجود ندارد. در این بخش، اطلاعات روزانه آن برای تهیه جدول ۱۱ آماده می‌شود.

۲-۲-۷-باد

یکی از مهمترین عوامل موثر در تبخیر، سرعت باد است. در ایستگاه‌های تبخیر سنجی سرعت و جهت باد اندازه‌گیری می‌شود. در این بخش، اطلاعات روزانه آن برای تهیه جدول ۱۱ آماده می‌شود.

در جدول۴، مهمترین پارامترهای موثر در تبخیر و تعرق که معمولا در ایستگاه‌های معرف اندازه‌گیری می‌شوند، ارائه شده است. هدف از ارائه این جدول یافتن ارتباط بین متغرها به منظور شبیه‌سازی تبخیر است. لذا در صورت امکان با استفاده از اطلاعات جمع آوری شده، اقدام به یافتن رابطه خطی/غیر خطی یک یا چند متغیره برای شبیه سازی تبخیر از تشتک می‌شود. برای تهیه این اطلاعات، از کدفرم ۳۱۰-۴۱۰ استفاده کنید. یافتن روابط گاهی برای هرماه مناسبتر از فصل/سال خواهد بود. در صورت اندازه‌گیری تبخیر به صورت ساعتی، نسبت تبخیر شب به روز را به جدول ۱۱ اضافه نمایید. در ادامه تحلیل لازم و ارتباط پارامترها با تبخیر مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

جدول ۱۱: مهمترین پارامترهای تاثیرگذار در تبخیر روزانه از تشتک

شماره روز از سال آبی	ارتفاع بارش(میلیمتر)	دمای کمینه (C°)	دمای بیشینه (C°)	سرعت باد(متر بر ثانیه)	جهت باد غالب	رطوبت نسبی (%)	ساعات آفتابی(ساعت)	تشعشع خورشید (Watt/m².day)	ابرناکی(نسبت به ۸)	تبخیر خالص(میلیمتر)

تذکر:

در فایل EXCEL جداول مربوط به کدفرمهای ۳۳۰-۴۱۰ (ساعات آفتابی)، ۳۲۰-۴۱۰ (باد روزانه)، ۰۲۸-۴۱۰ (تبخیر روزانه) و ۳۴۰-۴۱۰ (تشعشع حرارتی روزانه) تهیه می‌شود. این اطلاعات نیازی به ارائه در پیوست گزارش ندارند.

۳- آب‌های سطحی

مطالعات آب‌های سطحی منجر به مطالعات جریان سطحی می‌شود که در آن تحلیل هیدروگراف، تحلیل نفوذ و تحلیل هیدروگراف واحد، مورد بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس اطلاعاتی که فعلا در حوضه‌های آبریز معرف جمع آوری می‌شود، بخش آب‌های سطحی در دو مقوله سیلاب و جریان طبیعی رودخانه مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت.

۳-۱- محاسبات سیلاب

اقداماتی که در اینجا برای هر هیدروگراف بارش (تا زمان فروکش جریان) مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از:

· ترسیم هیدروگراف سیلاب تمام وقایع ثبت شده به همراه بارش متناظر آن (بر اساس توزیع زمانی حوضه معرف) و محاسبه حجم سیلاب در مقابل حجم بارش متناظر با آن.

· محاسبه دبی ویژه هر سیلاب

· محاسبه ضریب جریان هر سیلاب

· ارائه توضیحات لازم در خصوص منشا آن (ذوب برف یا باران) و چک نمودن آن. لازم به تذکر است که سیلابهای ناشی از ذوب برف متناسب با فصل و ماه وقوع، با دمای هوا و تغییرات وسعت پوشش برفی حوضه بررسی می‌شوند.

· ارائه بار رسوب (حتی الامکان کدفرمهای ۴۶۰-۴۱۰ و ۴۵۰-۴۱۰ تکمیل و در فایل EXCEL ارائه شود)

· محاسبه شاخص بارش پیشین حوضه در زمان سیلاب

· تخمین زمان تمرکز و تاخیر سیلاب

· محاسبه شاخص جریان پایه

هیدروگراف‌های ثبت شده در ایستگاه‌های هیدرومتری، از جریان سطحی، جریان پایه و جریان زیر سطحی تشکیل شده‌اند. در ابتدا لازم است برخی اصطلاحات مهم مجدداً یادآوری شوند.

v رواناب سطحی، از ذخیره ابی که روی سطح است آمده و با حرکت در روی زمین به آبراهه‌ها می‌ریزد

v جریان زیرسطحی، بخشی از آب نفوذیافته به زمین است که در بالای سطح ایستابی حرکت کرده و درنهایت توسط رودخانه جمع‌آوری می‌شود. این آب در لایه غیر اشباع حرکت می‌کند. معمولا جریان زیرسطحی در اندرکنش با جریان سطحی است و تفکیک این‌دو کاملا امکان‌پذیر نیست.

v می‌توان رواناب تاخیری را از هر طریقی، مانند ذخیره موقت بارندگی به شکل برف و یخ تعریف کرد و یا حتی عنوان نمود که رواناب تاخیری آب حاصل از بارندگی است که به درون زمین فرو می‌رود و بعدها از طریق تراوش و چشمه‌ها به آبراهه (رود) تخلیه می‌شود .

v جریان پایه، حجم آب زهکش شده از آبخوان توسط رودخانه است.

هر هیدروگراف قسمت بالارونده و پایین رونده دارد. قسمت بالارونده منحنی تجمع[۴] و شاخه پایین رونده آن، بخش کاهشی[۵] بنا به دلایل تاخیر فاز حرکت و رسیدن جریان‌ها به خروجی حوضه، شکل هیدروگراف تابعی از زمان رسیدن این جریان‌ها به خروجی خواهد بود که در شکل ۳ مشخص شده است.

شکل ۳: اجزای هیدروگراف سیل

با استفاده از روشهایی که وجود دارد، اقدام به جداسازی اجزای هیدروگراف سیلاب به منظور تعیین جریان پایه و رواناب سطحی/ جریان زیرسطحی می‌شود. در حوضه‌های فاقد آبخوان بر اساس تعریفی که از دبی پایه شد، دبی پایه ناشی از زهکشی وجود ندارد. لذا در صورت عدم ذوب برف، تمامی اجزای هیدروگراف، مربوط به ترکیب رواناب مستقیم و جریان زیرسطحی است. برای جداسازی اجزای هیدروگراف، سه روش ساده وجود دارد. البته روش‌های علمی جدیدتری نیز وجود دارد که در صورت امکان، می‌توان از آن‌ها نیز با ذکر متدولوژی استفاده نمود.

شیوه اول: ساده ترین روش برای جداسازی هیدروگراف جریان پایه، آن است که در هیدروگراف رودخانه از نقطه‌ای که سیل شروع می شود (A) یک خط مستقیم به نقطه‌ای که سیل خاتمه پیدا می کند (B) رسم شود.

شیوه دوم: دبی پایه با همان شیبی که قبل از شروع سیلاب داشته است ادامه می یابد تا خط عمودی را که از نقطه اوج هیدروگراف به طرف پایین استخراج شده است در نقطه C قطع کند (مطابق شکل). از نقطه اوج یک خط افقی رسم و در روی آن طولی که معادل N روز باشد مشخص(. : A مساحت حوضه بر حسب کیلومتر مربع) می‌شود. از نقطه انتهایی این خط عمود دیگری به سمت پایین رسم کرده تا بازوی پایین رونده هیدروگراف را در نقطه D قطع کند بخش بالای ACD هیدروگراف سیل و زیر آن دبی پایه رودخانه محسوب می‌شود.

شیوه سوم: در این روش قسمت انتهای بازوی پایین رونده هیدروگراف با یک خط مستقیم و با همان شیبی که کاهش یافته است، به طرف عقب امتداد داده تا نقطه E که درست روی خط عمود اخراج شده از نقطه عطف بازوی پایین رونده است، را قطع کند. بخشی زیر AEB دبی پایه در نظر گرفته می‌شود.

شکل ۴: روشهای مختلف جداسازی جریان پایه از هیدروگراف سیلاب

بعد از مشخص شدن جریان پایه، برای تمامی سیلابهای اتفاق افتاده در حوضه معرف، نسبت حجم دبی پایه به کل حجم هیدروگراف را محاسبه کرده و به عنوان شاخص جریان پایه ارائه می‌شود (شکل ۴). در نهایت کلیه اطلاعات جمع آوری شده در این فصل به صورت خلاصه در جدول ۵ منعکس می‌شود. توجه شود که شاخص بارش پیشین در مدل‌سازی فرآیند بارش-رواناب به کار گرفته خواهد شد.

جدول ۱۲: مشخصات سیلاب‎‌های حوضه آبریز معرف

ردیف

تاریخ سیلاب

دبی پایه قبل از سیلاب

دبی پایه بعد از سیلاب

دبی پیک

حجم بارش متناظر

حجم ذوب برف

شاخص بارش پیشین

دبی ویژه

ضریب جریان

بار رسوب معلق

زمان تمرکز سیلاب

حجم جریان پایه

شاخص جریان پایه

حجم کل هیدروگراف سیلاب

توضیحات

۳-۲- محاسبات جریان سطحی

· محاسبه حجم رواناب ماهانه/سالانه در مقابل حجم بارش سالانه

· کمینه و بیشینه جریان و فرکانس آن.

· محاسبه دبی ویژه جریان سطحی ماهانه و سالانه

· محاسبه ضریب جریان سطحی ماهانه و سالانه

· ارائه بار رسوب معلق و کف (حتی الامکان کدفرمهای ۴۶۰-۴۱۰ و ۴۵۰-۴۱۰ و ۴۵۰-۴۱۰ تکمیل و در فایل EXCEL ارائه شود)

· بررسی آمار ایستگاه. هر تغییری در الگوی جریان‌های با دبی کم (جریان پایه) نیز با الگوی دمای هوا چک ‌شود. در صورتیکه بیشتر از یک ایستگاه هیدرومتری در حوضه وجود داشته باشد، لازم است ارتباط احجام جریانهای سطحی این ایستگاه‌ها با یکدیگر برسی شوند.

جدول ۱۳: مشخصات آورد ماهانه حوضه آبریز معرف

ردیف	ماه	حجم رواناب	حجم ذوب برف	حجم جریان سطحی	دبی ویژه	ضریب جریان	بار رسوب معلق	بار کف	کمینه جریان ماهانه	بیشینه جریان ماهانه	توضیحات

در ادامه با استفاده از اطلاعات روزانه، سعی در یافتن رابطه بین بار رسوب و کف با دبی /سایر پارامترها خواهد شد.

تذکر:

در انتهای این مبحث یادآور می‌شود فایل EXCEL با کدفرم ۴۱۰-۴۱۰ برای محاسبه تغییرات روزانه آبدهی (ساعت ۸ و ۱۶) تهیه و ارائه می‌شود.

۳-۳- تالاب و مانداب

درصورتیکه در حوضه معرف، تالاب یا ماندابی وجود داشته باشد، لازم است تغییرات سطح آب برای محاسبه تغییرات حجم مورد اندازه‌گیری قرار گیرد. بنابراین ایجاد تمهیداتی برای یافتن رابطه ارتفاع-حجم-سطح ضروری می‌باشد. در صورتیکه حوضه معرف کوچک باشد می‌توان رابطه‌ای بین جریان سطحی منتهی به تالاب با حجم آن برقرار نمود. محاسبه سایر پارامترهای بیلان مانند تبخیر سطحی نیز باید انجام شود. در تکمیل این بخش می‌توان از شیوه‌نامه “بررسی وضعیت پایانه‌های آبی (کفه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها)” استفاده نمود.

۴- آب‌های نفوذیافته

۴-۱- محاسبات نفوذ

در این بخش، خلاصه‌ای از اطلاعات و سوابق لایسیمتر حوضه آبریز معرف، ارائه می‌شود. دوره‌ای که در سال جاری فعالیت داشته و اطلاعاتی که ثبت شده، حجم آب نفوذ یافته و نسبت آن به بارش حوضه در مقیاس ماهانه محاسبه و تحلیل می‌شود. ترسیم نمودارهایی که توامان بارش، نفوذ و جریان سطحی را در کنار یکدیگر نشان می‌دهد، کمک زیادی در تحلیل چرخه آب خواهد داشت. در حوضه‌هایی که دمای خاک در اعماق مختلف نیز اندازه‌گیری می‌شود، نسبت به تکمیل جدول ۱۴ (صرفاً فایل) و تهیه کدفرم ۳۱۰-۴۱۰ اقدام کرده و فایل EXCEL آن ارائه می‌شود.

جدول ۱۴: کدفرم ۳۱۰-۴۱۰ مقادیر درجه حرارت خاک در اعماق مختلف و احجام لیسیمتر

نام حوضه آبريز : نام ايستگاه : نام رودخانه : كد ايستگاه : c c c c c طول جغرافيايي : عرض جغرافيايي : ارتفاع : U.T.M نقطه‌اي : X :‎Y سال آبي : 13- 13
تاريخ : روز : ………… ماه : …………… سال : ……………	ساعت ۳۰/۶	ساعت ۳۰/۱۲	ساعت ۳۰/۱۸
درجه حرارت بر حسب سانتيگراد	هوا	دماسنج خشك
دماسنج تر
دماسنج حداكثر
دماسنج حداقل
زمين	دماسنج ۵ سانتيمتري زيرزمين
دماسنج لوله خم ۱۰ سانتيمتري زيرزمين
دماسنج لوله خم ۲۰ سانتيمتري زيرزمين
دماسنج لوله خم ۵۰ سانتيمتري زيرزمين
دماسنج لوله خم ۱۰۰ سانتيمتري زيرزمين
ليسيمتر	حجم آب اندازه‌گيري شده (سانتيمتر مكعب)
ملاحظات

در نهایت در جدول ۱۵، احجام بارش، حجم رواناب و حجم نفوذ (بیلان هیدروکلیماتولوژی) برای حوضه معرف در مقیاس ماهانه تکمیل و ارائه می‌شود. تخمین تبخیر و تعرق واقعی با استفاده از این احجام نیز انجام شده و در جدول درج می‌گردد. لازم به ذکر است که این جدول در صورت امکان تعمیم میزان نفوذ صورت گرفته در لیسیمتر به کل حوضه معرف امکان‌پذیر خواهد بود.

جدول ۱۵: بیلان هیدروکلیماتولوژی حوضه آبریز معرف

ماه	حجم بارش	حجم رواناب	حجم نفوذ	حجم بارش مفید	درصد تبخیر و تعرق واقعی
مهر
آبان
آذر
…

۴-۲- آبخوان

درصورتیکه حوضه معرف دارای آبخوان آبرفتی و دارای شبکه تیسن چاه‌های مشاهده‌ای است، اقدام به تهیه بیلان آب زیرزمینی و نقشه‌های مربوطه برای سال آبی می‌شود. تهیه بیلان آب زیرزمینی در مقیاس سالانه مشابه دستورالعمل بهنگام سازی بیلان منابع و مصارف درازمدت است با این تفاوت که رطوبت ماهانه خاک نیز باید در محاسبات در نظر گرفته شود.

۵- منابع مفید

ردیف	شرح	سال تهیه
۱	Representative and experimental basins (UNESCO)	1970
2	دستورالعمل آماربرداری از ایستگاههای هیدروکلیماتولوژی حوضههای معرف	۱۳۷۰
۳	تحلیل روند پارامترهای اقلیمی	۱۳۹۵
۴	راهنماي کاربرد سیستمهای اطلاعات مکانی در استخراج پارامترهاي موثر مطالعات هیدرولوژیکی حوضه‌هاي آبریز	۱۳۹۲
۵	شیوه‌نامه “بررسی وضعیت پایانه‌های آبی (کفه‌ها، دریاچه‌ها و تالاب‌ها)”	۱۳۹۷
۶	دستورالعمل تهیه گزارش فنی سیلاب	۱۳۹۳
۷	راهنماي روش هاي توزیع مکانی عوامل اقلیمی با استفاده از داده هاي نقطه اي	۱۳۹۱
۸	دستورالعمل استخراج آمار از گرافهای دمانگار، رطوبتنگار، تشعشع نگار، آفتاب نگار و بادنگار	۱۳۶۹
۹	دستورالعمل اندازهگیری عوامل مختلف هواشناسی در منابع آب	۱۳۷۷
۱۰	دستورالعمل تعیین مواد رسوبی معلق در رودخانهها	۱۳۶۱
۱۱	دستورالعمل بهینهسازی شبکه ایستگاههای هواشناسی و اجرای مدیریت حوضهای	۱۳۷۳
۱۲	دستورالعمل نمونهبردار باربستر، مولفه شماره C.12-1-1 مرکز HOMS	1372
13	دستورالعمل نمونهبرداری و محاسبه مواد رسوبی معلق	۱۳۷۰
۱۴	پیشنویس دستورالعمل نمونهبرداری بار کف	۱۳۷۶
۱۵	دستورالعمل بهرهبرداری از آفتابنگار	۱۳۷۷
۱۶	دستورالعمل نصب، نگهداری، قرائت و کنترل کلیه ادوات هواشناسی موجود در ایستگاههای هواشناسی…	۱۳۵۹
۱۷	دستورالعمل اندازهگیری آب و طرز نگهداری مولینه	۱۳۵۱
۱۸	دستورالعمل تحلیل گراف بارانسنجهای ثبات	۱۳۶۹
۱۹	دستورالعمل نحوه قرائت و محاسبه ادوات آب و هواشناسی	۱۳۷۶
۲۰	دستورالعمل مشخصات فنی و ابعاد ادوات اندازهگیری در ایستگاههای آب و هواشناسی	۱۳۷۶
۲۱	دستورالعمل تهیه هیدروگراف متوسط (واحد) با استفاده از روش تیسن	۱۳۶۹
۲۲	نحوه محاسبه انواع تبخیر-دستورالعمل شماره ۲۶ کمیته فنی اطلس منابع آب	۱۳۷۵
۲۳	دستورالعمل مطالعات فیزیوگرافی در حوضههای آبریز	۱۳۷۵
۲۴	دستورالعمل برف سنجی-نشریه شماره ۱۶۵	۱۳۷۶
۲۵	راهنمای تعیین غلظت نمونههای رسوبات معلق رودخانهها	۱۳۷۹
۲۶	تعیین بار بستر به روش مایر پیتر و مولر	۱۳۸۰
۲۷	راهنمای تعیین بارکل رسوبی رودخانهها به روش انیشتین کلبی	۱۳۸۳