فایل زیر شامل

۱- عدد فایل ورد(قابل ویراش و کپی) پایان نامه ارشد به همراه فایل پی دی اف به تعداد ۱۱۱صفحه است.

(نوشته دارای نظم نگارشی و  فرمبندی کامل همچنین رفرنس نویس کامل است )

 

رشته معماری گرایش معماری

موضوع

طراحی مرکز تعاملات اجتماعی با رویکرد معماری سبز

 

چکیده

شهر بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به حیات مدتی و زندگی اجتماعی است، حیاتی که از مجموعه برخوردها و روابط رودرروی مردم با محیط عینی پیرامون، با خود و با دیگران شکل می‌گیرد، حیاتی که سبب می‌شود شهر همچون موجودی زنده در گفتگویی چندسویه با ساکنان و بینندگانش قرار گیرد. اصولاً شهری زنده است که تجربه‌ها و انباشت‌های فرهنگی و اجتماعی ساکنانش، در آن موقعیت‌ها و مکان‌هایی برای تجلی بیابند؛ در این موقعیت‌ها و مکان‌هاست که احساس و ادراک شهری شکل می‌گیرد، فضاهای عمومی شهرها مهم‌ترین این موقعیت‌ها و مکان‌ها هستند که از دیرباز بستر کالبدی حیات مدنی و تعاملات اجتماعی شهروندان بوده‌اند. از اینرو با توجه به اهمیت و تأکید بر تعاملات اجتماعی انسان در فضای عمومی شهری، در پایان نامه حاضر در پی دستیابی به معیارهای کیفی است، که بتوانند در ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضای عمومی شهری تأثیرگذار باشند البته با در نظر گرفتن جذب انرژی طبیعت. با جمع‌بندی از مطالعات نظری تحقیق و بررسی دیدگاه‌های نظریه‌پردازان با رویکرد معماری سبز و معیارهای فضای عمومی شهری موفق، معیارهای کیفی، شناسایی و ارزیابی شده‌اند تا در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی در طراحی فضای عمومی شهری، مورد استفاده طراحان معماری قرار گیرد.

واژه‌های کلیدی: زندگی اجتماعی، فضای عمومی شهری، تعاملات اجتماعی، معیارهای کیفی، معماری سبز

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                        صفحه

• مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. ۱

فصل اول: معرفي موضوع و پروپزال

۱-۱ موضوع پایان نامه……………………………………………………………………………….. ۴

۱-۲ بیان مسئله و رویکرد تحقیق………………………………………………………………….. ۴

۱-۳ اهمیت و ضرورت موضوع……………………………………………………………………. ۴

۱-۴ اهداف……………………………………………………………………………………………… ۵

۱-۵ سوالات با فرضیه‌ها……………………………………………………………………………… ۵

۱-۶ پیشینه موضوع……………………………………………………………………………………. ۵

فصل دوم: مبانی طرح و رویکرد موضوع

• ۲-۱ تعاملات اجتماعی……………………………………………………………………………….. ۷

۲-۲ پيشينه مراكز فرهنگي در ايران………………………………………………………………… ۸

• ۲-۳ فضای عمومی شهری و شکل‌گیری تعاملات اجتماعی………………………………… ۱۰
• ۲-۴ نگرش نظریه‌پردازان طراحان شهری در ارتقاء تعاملات اجتماعی…………………… ۱۳
• ۲-۵ دسترسی و ارتباط……………………………………………………………………………… ۱۶
• ۲-۶ آسایش و تصویر ذهنی ……………………………………………………………………… ۱۶
• ۲-۷ فعالیت‌ها و کاربری‌ها………………………………………………………………………… ۱۷
• ۲-۸ اجتماع‌پذیری…………………………………………………………………………………… ۱۸
• ۲-۹ معیارهای کیفی سنجش فضای عمومی شهری در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی ۱۸

۲-۱۰ برخي از عوامل موثر در شكل گيري صورت فضاهاي معماري……………………. ۱۹

۲-۱۱ اهميت مفهوم شكل يا فرم در فرهنگ معماري……………………………………….. ۲۰

۲-۱۲ عوامل فرهنگي موثر در شكل گيري فضاي معماري…………………………………. ۲۱

۲-۱۳ معماری سبز…………………………………………………………………………………… ۲۲

۲-۱۴ پایداری………………………………………………………………………………………… ۲۲

۲-۱۴-۱ معماری پایدار………………………………………………………………………… ۲۳

۲-۱۵ اکولوژی ………………………………………………………………………………………. ۲۴

۲-۱۵-۱ معماری اکولوژیکی………………………………………………………………….. ۲۴

۲-۱۶ کارایی………………………………………………………………………………………….. ۲۴

۲-۱۷ ده معیار طراحی پایدار……………………………………………………………………… ۲۷

۲-۱۸ تکنولوژی‌های سبز…………………………………………………………………………… ۲۸

۲-۱۹ تولید انرژی ………………………………………………………………………………….. ۲۹

• ۲-۲۰ انرژی خورشیدی…………………………………………………………………………….. ۳۰
• ۲-۲۰-۱ خورشید برای بشر…………………………………………………………………… ۳۱
• ۲-۲۰-۲ مزایا و معایب انرژی خورشیدی…………………………………………………. ۳۲
• ۲-۲۰-۳ برترین مزایای انرژی خورشیدی…………………………………………………. ۳۴
• ۲-۲۰-۴ چالش انرژی خورشیدی…………………………………………………………… ۳۵
• ۲-۲۱ سه دسته‌بندی روش‌های گرمایش خورشیدی غیرفعال ……………………………… ۳۷
• ۲-۲۱-۱ روش دریافت مستقیم انرژی خورشیدی……………………………………….. ۳۷
• ۲-۲۱-۲ روش دریافت غیرمستقیم انرژی خورشیدی…………………………………… ۳۹
• ۲-۲۲ انواع سامانه‌های کسب غیرمستقیم ………………………………………………………. ۳۹
• ۲-۲۲-۱ روش دیوار ترمپ…………………………………………………………………… ۳۹
• ۲-۲۲-۲ روش استخر روی بام………………………………………………………………. ۴۰
• ۲-۲۲-۳ گردآورنده‌ها یا کلکتورهای خورشیدی………………………………………….. ۴۲
• ۲-۲۲-۴ سامانه‌های فتوولتائیک………………………………………………………………. ۴۲

فصل سوم: استاندارد و برنامه‌ریزی فیزیکی

۳-۱ بخش‌های مختلف مراکز فرهنگی …………………………………………………………. ۴۵

۳-۲ ابعاد و استاندارد‌های پیشخوان و برگه دان………………………………………………. ۴۶

۳-۳ استانداردابعاد قفسه‌ها و عمق قفسه‌ها…………………………………………………….. ۴۶

۳-۴ نور پردازی……………………………………………………………………………………… ۴۷

۳-۵ گالری‌ها…………………………………………………………………………………………. ۴۸

۳-۵-۱ نورپردازی گالری‌ها…………………………………………………………………… ۴۹

۳-۵-۲ حرکت و دسترسی گالری‌ها………………………………………………………… ۵۰

۳-۶ تنظیم شرایط محیطی………………………………………………………………………….. ۵۱

۳-۷ ساختار عمومی فضاهای نمایشی…………………………………………………………… ۵۲

فصل چهارم: نمونه موردی

۴-۱ مركز ملي هنر و فرهنگ ژرژپمپيدو……………………………………………………….. ۵۷

۴-۲ مجموعه فرهنگي ژان ماري تجيبائو………………………………………………………… ۶۲

۴-۳ موزه هنرهاي مدرن سانفرانسيسكو ………………………………………………………… ۶۷

۴-۴ فرهنگسرای‌ خاوران(جوان)…………………………………………………………………. ۷۲

۴-۵ فرهنگسرای‌ نياوران ………………………………………………………………………….. ۷۴

۴-۶ نتيجه‌گيري ……………………………………………………………………………………… ۷۸

فصل پنجم: مطالعات زمینه و اقلیم

۵-۱ ویژگی‌های جغرافیایی و ریاضی استان مازندران……………………………………….. ۸۱

۵-۲ پیشینه تاریخی استان مازندران………………………………………………………………. ۸۱

۵-۳ جغرافیای تاریخی استان مازندران………………………………………………………….. ۸۲

۵-۴ آب و هوای استان…………………………………………………………………………….. ۸۲

۵-۴-۱ آب و هوای مناطق جلگه‌ای…………………………………………………………. ۸۳

۵-۵ صنعت گردشگری در استان ……………………………………………………………….. ۸۴

۵-۶ بررسی شرایط اقلیمی کرانه جنوبی دریای خزر………………………………………… ۸۴

۵-۶-۱ فرم بنا……………………………………………………………………………………. ۸۶

۵-۷ تاریخچه قائم شهر…………………………………………………………………………….. ۸۹

۵-۸ موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………………. ۹۰

۵-۹ ترکیب جمعیتی………………………………………………………………………………… ۹۰

۵-۱۰ موقعیت فرهنگی قائمشهر…………………………………………………………………. ۹۱

۵-۱۱ منابع طبیعی و جنگل‌ها…………………………………………………………………….. ۹۱

فصل ششم: تحلیل سایت

۶-۱ سايت مورد نظر و تحليل سايت…………………………………………………………… ۹۴

فصل هفتم: دياگرامها و فضاي موجود

۷-۱ آنالیز سایت ……………………………………………………………………………………. ۹۸

فصل هشتم: ارائه نقشه‌ها و مدارک

منابع و مأخذ ……………………………………………………………………………………….. ۱۰۱

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                         صفحه

• جدول۲-۱ نظریه‌ها………………………………………………………………………………….. ۱۶

جدول ۲-۲ چالش یک معمار ……………………………………………………………………. ۲۳

• جدول۳-۱ تعیین ضخامت دیوار ترمپ با مصالح گوناگون…………………………………. ۴۰

 

 

فهرست تصاویر

عنوان                                                                                         صفحه

• تصویر ۲-۱ میزان مصرف انرژی لوازم برقی ………………………………………………….. ۳۵
• تصویر ۲-۲ چالش بکار گیری انرژی خورشیدی …………………………………………….. ۳۵

تصویر۴-۱ مركز ملي هنر و فرهنگ ژرژ پمپيدو………………………………………………. ۵۷

تصویر۴-۲ نمايي از بيرون مركز ژرژپمپيدو……………………………………………………. ۵۸

تصویر۴-۳ فضاي داخلي مركز ژرژپمپيدو……………………………………………………… ۶۰

تصویر۴-۴ نمايان بودن سازه و تاسيسات وو حركت‌هاي ارتباطي عموميدر نماهاي بيروني   ۶۱

تصویر ۴-۵ مجموعه فرهنگي ژان ماري تجيبائو………………………………………………. ۶۲

تصویر۴-۶ مجموعه فرهنگي تجيبائو وسايت آن……………………………………………… ۶۳

تصویر۴-۷ منحني قفس مانند……………………………………………………………………… ۶۴

تصویر۴-۸ مقطعي از مركزتجيبائو………………………………………………………………… ۶۵

تصویر۴-۹ مجموعه فرهنگي تجيبائو…………………………………………………………….. ۶۷

تصویر۴-۱۰ موزه هنرهاي مدرن سانفرانسيسكو……………………………………………….. ۶۸

تصویر۴-۱۱ موزه هنرهاي مدرن سانفرانسيسكو……………………………………………….. ۶۸

تصویر۴-۱۲ استوانه‌اي ناقص در مركز طرح…………………………………………………… ۶۹

تصویر۴-۱۳ نورگيرهاي موزه……………………………………………………………………… ۷۰

تصویر ۴-۱۴ فضاي داخلي زير نورگيرها………………………………………………………. ۷۱

تصویر۴-۱۵ ورودي فرهنگسرا…………………………………………………………………… ۷۲

تصویر۴-۱۶ فعاليت‌های فرهنگسرا‌ ……………………………………………………………… ۷۳

تصویر۴-۱۷ نگارخانه فرهنگسرای‌ خاوران…………………………………………………….. ۷۳

تصویر۴-۱۸ فرهنگسرای‌ نياوران…………………………………………………………………. ۷۵

تصویر۴-۱۹ حياط فرهنگسرای‌ نياوران…………………………………………………………. ۷۶

تصویر ۵-۱ تصویر استان مازندران ……………………………………………………………… ۸۱

تصویر ۵-۲ تصویر نمونه‌ای از ابنیه سنتی شمال………………………………………………. ۸۸

تصویر ۵-۳ نحوه‌ی زیرسازی در ابنیه سنتی شمال……………………………………………. ۸۹

تصویر ۵-۴ تصاویر اسکیس‌های اقلیمی………………………………………………………… ۸۹

تصویر۶-۱ جانمایی سایت………………………………………………………………………… ۹۴

تصویر۶-۲ سایت و جهت وزش باد……………………………………………………………. ۹۴

تصویر ۶-۳ فرم ساختمان در رابطه با اقلیم…………………………………………………….. ۹۵

تصویر ۶-۴ فرم ساختمان در رابطه به سایت مورد نظر……………………………………… ۹۶

 

 

 

مقدمه

فضاها و عرصه‌های عمومی یکی از عناصر ضروری و اساسی زندگی روزمره شهری و مهم‌ترین بخش شهرها به شمار می‌روند. در چنین عرصه‌هایی انواع فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جریان می‌یابد و بیشترین تماس، ارتباط و تعامل میان انسان‌ها رخ می‌دهد. این عرصه‌ها تمام بخش‌های بافت شهری را که مردم به آن دسترسی فیزیکی و بصری دارند، دربرمی‌گیرند. در حال حاصر در جامعه ما، مهم‌ترین وظیفه طراحی معمار احیای یک فضای شهری عمومی و پرتنوع است. ایجاد فضای عمومی شهری که از طبیعتی با کاربردهای ترکیب شده، شخصیتی غنی، متنوع و آگاهانه برخوردار باشند.

امروزه بار دیگر توجه به، تناسب افراد پیاده، مکان‌های جذاب و درهم پیچیده و همچنین تداخل کاربری‌ها و فعالیت‌ها، معطوف شده است. در این زمان، هدف اصلی، فضاهای عمومی است، یعنی فضاهای میان ساختمان بیش از خود ساختمان‌ها. وظیفه یک طراح معمار، طراحی فیزیکی فضای عمومی شهری به عنوان یک عامل ارگانیک، متنوع، با مقیاس انسانی و به صورت محیطی جذاب است. تعبیه کالبدی مناسب برای فضاهای عمومی شهری در شهرها از مهمترین اهداف است که باید مورد توجه طراحان شهری واقع شود. طراح معمار باید به وجود آوردن فرصت‌های لازم برای روابط متقابل اجتماعی را، هدف طراحی قرار دهد و امکان سودمندی‌های تعامل اجتماعی را با تو جه به جذب انرژی طبیعت و معماری سبز برای مردم را فراهم آورد و محیط را با هدف تأمین فرصت‌هایی برای روابط شخصی و تعاملات اجتماعی طراحی کنند. باید کارکرد اصلی فضای عمومی شهر که به عنوان محل ملاقات و تبادل آراء اجتماعی شهروندان است مورد توجه قرار گیرد و با کمک طراحی رشد و ارتقاء یابد. بطوری که با داشتن معیارهای مشخص بتوان رابطه میان فضاهای عمومی شهری و شکل‌های حیات مدنی و تعاملات اجتماعی را ایجاد کرد. معیارهای طراحی، که بیانگر تأثیر فضاهای عمومی شهری در شکل زندگی اجتماعی، توجه و علاقه شهروندان به محیط زندگی و آرامش و آسایش شهروندان و تعاملات انسانی باشند. در حال حاضر مهمترین معیاری که در ارزیابی شهرها و فضاهای شهری باید لحاظ شود، ماهیت عرصه عمومی موجود و ارتباط شهروندی و تعاملات اجتماعی در آن است. از این رو با توجه به این مسأله از یکسو و تأکید بر بعد اجتماعی انسان از دیگر شو، بیان مسأله تحقیق در پی شناسایی و ارزیابی معیارهای است که با کمک آنها در طراحی فضای عمومی شهری، بتواند نیاز به روابط و تعاملات اجتماعی شهروندی پاسخ گفته و با عملکرد مناسب آن را ارتقاء و افزایش دهد.

فصل اول

معرفي موضوع و پروپزال

 

۱-۱ موضوع پایان نامه

با توجه به جمعیت بالای استان‌های شمالی و لزوم ارتباط فرهنگی با شهروندان بخصوص دوستان و اشنایان، ضرورت احداث یک مرکز شاخص و جامع همچون مرکز تعاملات اجتماعی احساس می‌شود که بعنوان پایگاه فرهنگی و ارتباطی مردم تاسیس گردد که در این مرکز یرای داشتن معماری سالم از معماری سبز نیز کمک گرفته می‌شود.

 

۱-۲ بیان مسئله و رویکرد تحقیق

در میان اجتماعات انسانی، شهر را می‌توان با توجه به تراکم جمعیت، سرعت و پویایی فعالیت‌ها، تخصص‌گرایی و تقسیم کار اجتماعی متمایز دانست. ساختار ارگانیکی شهر به گونه‌ای است که سطح مراودات اجتماعی بسیار پر‌حجم؛ اما سطحی، گذرا، ناپایدار و رسمی است و بیشتر از آن که هنجارهای سنتی شکل روابط بین شهرنشینان را تعیین کند این قانون و هنجارهای رسمی است که بر روابط اجتماعی سنگینی می‌کند. چنین فضایی موجب می‌شود تا روابط بین مردم ساکن در شهر (در مقایسه با جوامع کوچک روستایی) عمق و کیفیت کافی نداشته باشد؛ در نتیجه خلأهای عاطفی و ضعف در هویت‌جویی افزایش می‌یابد و نیاز به تعلق اجتماعی کمتر تامین می‌شود. در چنین شرایطی‏ انسان شهرنشین در تکاپوی رفع نیاز به تعلق اجتماعی و هویت‌یابی، توسعه روابط اجتماعی را دنبال می‌کند.

 

۱-۳ اهمیت و ضرورت موضوع

شهر بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به حیات مدتی و زندگی اجتماعی است، حیاتی که از مجموعه برخوردها و روابط رودرروی مردم با محیط عینی پیرامون، با خود و با دیگران شکل می‌گیرد، حیاتی که سبب می‌شود شهر همچون موجودی زنده در گفتگویی چندسویه با ساکنان و بینندگانش قرار گیرد. اصولاً شهری زنده است که تجربه‌ها و انباشت‌های فرهنگی و اجتماعی ساکنانش، در آن موقعیت‌ها و مکان‌هایی برای تجلی بیابند؛ در این موقعیت‌ها و مکان‌هاست که احساس و ادراک شهری شکل می‌گیرد، فضاهای عمومی شهرها مهم‌ترین این موقعیت‌ها و مکان‌ها هستند که از دیرباز بستر کالبدی حیات مدنی و تعاملات اجتماعی شهروندان بوده‌اند. از اینرو با توجه به اهمیت و تأکید بر تعاملات اجتماعی انسان در فضای عمومی شهری، مقاله حاضر در پی دستیابی به معیارهای کیفی است، که بتوانند در ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضای عمومی شهری تأثیرگذار باشند. با جمع‌بندی از مطالعات نظری تحقیق و بررسی دیدگاه‌های نظریه‌پردازان با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی و معیارهای فضای عمومی شهری موفق، معیارهای کیفی، شناسایی و ارزیابی شده‌اند تا در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی در طراحی فضای عمومی شهری، مورد استفاده طراحان شهری قرار گیرد.

 

۱-۴ اهداف

هدف از این مرکز انجام فعالیتهای مختلف در جهت نیل به اهداف کلان سازمان فرهنگی و هنری و انجام یا مشارکت در فعالیتهای تبلیغی‌، ترویجی و فرهنگ سازی و ارتقاء دانش و مهارتهای تخصصی در حوزه شهروندی می‌باشد.

 

۱-۵ سوالات با فرضیه‌ها

باتوجه به رشد جمعیت و کمبود فضاهای فرهنگی برای فعالیتهای اجتماعی آیا این مرکز جوابگوی نیازهای اجتماعی منطقه می‌باشد یاخیر؟

آیا این مرکز محیط اجتماعی عمومی محسوب میشود؟

 

۱-۶ پیشینه موضوع

طراحی این مراکز با ادغام با مراکز فرهنگی طراحی شده که در طراحی مراکز فرهنگی می‌توان گفت فرهنگسرای خاوران یکی از مراکز با قدمت در کشور می‌باشد.

 

فصل دوم

مبانی طرح و رویکرد موضوع

 

۲-۱ تعاملات اجتماعی

تعامل اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آنها شود و این نوع واکنش برای هر دو طرف شناخته شده است. بنابراین روابط بدون معنا در زمره این تعریف قرار نمی‌گیرد. تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط بین افراد باشد، خود مستلزم تعریف رویدادها و فعالیت‌های متناسب و در نتیجه نقش‌پذیری مردم در فضا و عضویت آنها در گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی است. انسان‌ها نیاز فطری به برقراری روابط اجتماعی دارند، منظور از روابط اجتماعی، رابطه معنادار و آگاهانه میان دو نفر یا بیشتر به شکل چهره به چهره است.

روابط اجتماعی به انگیزش اجتماعی و پاسخ آن، که انگیزشی برای پاسخ‌های بعدی است بستگی دارد. در این روابط حداقل دو موجود زنده یا بیشتر مشارکت دارند. رفتار اجتماعی ویژگی اساسی زندگی همه‌ی موجودات زنده است، ولی در انسان‌ها پیچیدگی بیشتری دارد. حلقه‌ی رفتاری تعامل اجتماعی، هم مقاصد ابزاری و هم مقاصد نمادین را تأمین می‌کند. مردم از طریق لمس و صدا، بیان بصری و وضعیت بدن و بوها ارتباط برقرار می‌کنند. سخن گفت از ویژگی‌های خاص انسان است. این عمل انسان را قادر می‌سازد که توجه افراد دیگر را به ویژگی‌های محیط و رویدادهای آن جلب نماید. اظهار نظر در مورد جهان هستی، مردم دیگر و عواطف انسانی از این طریق انجام می‌شود.

انسان با ایجاد فضاهای در محیط زندگی، نیاز ذاتی خود به برقراری ارتباط و تعامل اجتماعی را برآورده می‌سازد. دیر و والش عقیده دارند که روابط اجتماعی می‌تواند در فضا شکل بگیرد (جایی که ویژگی‌های سایت بر فرم مجتمع زیستی اثر می‌گذارد) و همچنین توسط شکل فضا مورد تهدید قرار می‌گیرد. (جایی که محیط فیزیکی انجام عملکردها را سهولت می‌بخشد و یا مانع آن می‌شود) و یا فضا واسطه انجام برقراری روابط اجتماعی می‌گردد. (جایی که فاصله موجب تسهیل روابط اجتماعی و یا مانع برقراری آن می‌شود) با این حال، با شکل‌گیری محیط مصنوع، طراحان شهر بر الگوهای عملکردی و زندگی اجتماعی اثر می‌گذارند.

شناخت کافی از انسان و نحوه ارتباطش با سایرین و چگونگی آن می‌تواند در شکل‌دهی محیط برای برقراری بیشتر تعامل و ارتباط مؤثر باشد. لذا در این روند انسان به عنوان یک موجود اجتماعی که دارای سطوح کمی و کیفی مختلفی از تعاملات اجتماعی و فعالیت‌های دارای ظرفیت‌های بالقوه برای کنش‌های اجتماعی و روابط معنادار، اهمیت پیدا می‌‌کند. افراد مختلف به سطوح مختلفی از تعامل اجتماعی تمایل دارند. تعریف سطح مطلوب تعامل، به طور ذهنی از گفته‌های مردم و به طور عینی از موضع‌گیری هنجاری نسبت به زندگی خوب به دست می‌آید. هر دو از تعریفی دارای ارزش بالا برخوردارند و دارای جهت‌گیری اجتماعی و سیاسی هستند. (هاشم پور و همکاران،۲۰۱۳: ۵)

 

۲-۲ پيشينه مراكز فرهنگي در ايران

اگر بخواهيم به طور كلي به موضوع فرهنگ ايران نگرشي داشته باشيم. شايد بتوان نخستين مساجد، حسينيه‌ها و ميدان‌ها را به عنوان فرهنگسرا و فرهنگستان‌هاي اوليه ناميد. مراكز محله و فضاهاي مذهبي خود به عنوان مكاني در جهت رشد و توسعه‌ي مذهب و فرهنگ، نقش مؤثرتري داشته‌اند. در اين خصوص احداث ساختمان تكيه‌ي دولت كه به دستور ناصرالدين شاه در سمت جنوب تالار الماس در سال ۱۲۸۵ هـ – ق آغاز شد را مي‌توان اولين بناي مذهبي و به نوعي فرهنگي در ايران است كه تحت تأثير آمفي تئاترهاي فرهنگي بنيان نهاده شد. قرار داشتن غرفه‌هاي خواص جهت تماشاي مراسم در اطراف صحنه و شكل مدور گونه‌ي تكيه‌ي دولت، در معماري سنتي ايران سابقه نداشته و اين نوع طراحي به سالن‌هاي اجراي نمايش و اپرا در فرانسه نظير سالن اپراي پليتر و سالن خانه‌ي ايران پاريس شباهت زيادي دارد. در اين تكيه محل نمايش و اجراي مراسم در فضاي مياني بنا بوده كه حضار و تماشاچيان در گرداگرد سكوي وسط و افراد متشخص در غرفه‌هاي داخل بنا مراسم را تماشا مي‌كردند. به مرور زمان فكر جدا كردن عملكردها مد نظر قرار گرفت و فضاهاي فرهنگي- آموزشي در مجموعه‌هايي جدا از هم تعريف شد. به طور كلي مي‌توان گفت كه فرهنگستان به عنوان يكي از پيامدهاي قرن سيزدهم، در طي دوران‌هاي مختلف، به عنوان يك فضاي زيربنايي در اشاعه‌ي فرهنگ ايران فعاليت مي‌نمود. فعاليتهاي فرهنگي و هنري در دوره‌ي پهلوي اول، بعد تازه‌اي به خود گرفت. آنچه قبل از آن و در دوره‌ي قاجار به عنوان فعاليت‌هاي هنري و يا فرهنگي انجام مي‌گرفت. هيچ گاه به صورت يك قالب منسجم سيستماتيك دنبال نشد و اصولاً فعاليتي كلاسيك و وسيع در نقش يك تشكيلات فرهنگي و هنري به وقوع نپيوست. نخستين اقدامات به شيوه‌ي جديد در دوره‌ي معاصر در زمان پهلوي اول و به تأثير از فرهنگ انجام پذيرفت. اولين فرهنگستان در زمان كابينه‌ي فروغي تشكيل شد و فعاليت‌هايي در زمينه‌ي ايجاد واژه‌هاي جديد مورد احتياج در زبان فارسي و تبديل بعضي لغات بيگانه و عربي به زبان فارسي انجام گرديد. اولين موزه‌ي هنرهاي زيبا در سال ۱۳۰۹ براي پيشرفت و رواج هنرهاي زيباي ايران آغاز به كار نمود و همزمان با آن، هنرستان صنايع قديمه نيز افتتاح شد و گروهي از هنرمندان برجسته‌ي ايراني براي ترويج و پرورش هنرهاي زيباي باستاني دعوت شدند كه اين هنرستان در رشته‌هاي مختلف هنرهاي سنتي، دستي و قديمي ايران، خدماتي ارزنده در زنده نمودن و بازسازي هنرهاي فراموش شده انجام داد. فعاليت موزه‌ي ايران باستان نيز در سال ۱۳۱۵ هـ.ش آغاز شد و اين موزه در بخش‌هاي مختلف (دوران پيش از تاريخ، دوران‌هاي تاريخي پيش از اسلام، دوره‌هاي اسلامي، سكه‌ها و مهرها، كتاب‌ها و. .. ) فعاليت خود را شروع نمود. اين روند ادامه پيدا كرد و به مرور زمان در تمامي نقاط كشور، كتابخانه ها، فرهنگسراها، موزه‌ها و مكان‌هايي از اين قبيل تأسيس شدند. البته آنچه امروزه از يك مركز فرهنگي- هنري انتظار داريم، بسيار فراتر از آن چيزي است كه در چند دهه‌ي اخير از آن انظار مي‌رفت. در آن زمان، مركز فرهنگي فضايي براي نمايش آثار خلق شده بود. ولي امروزه بسياري از فعاليت‌هاي جنبي از قبيل نمايشگاه‌هاي موقتي، همايش‌ها، پايگاههاي اطلاع رساني و… در كنار آن اضافه شده اند، چرا كه جهان امروز، جهان ارتباطات است و براي آگاهي از موقعيت خود ضروري است. علاوه بر شناسايي دقيق فرهنگ ملي، از ساير رخدادهاي فرهنگي دنيا نيز آگاه بود. اين مراكز، با ارزش‌ و پر ثبات‌ترين عناصر زيربنايي ملي در هر كشور محسوب مي‌شوند كه بيشترين دانش‌هاي بالقوه از طريق آنها جمع‌آوري و ذخيره شده و سپس بازتاب مي‌يابند. (مشبکی،۱۳۹۲: ۱۲)

 

۲-۳ فضای عمومی شهری و شکل‌گیری تعاملات اجتماعی

فضای عمومی شهری، ساختاری سازمان‌یافته، آراسته، واجد نظم بصورت کالبدی برای فعالیت‌های انسانی است و قابلیت حمل روابط اجتماعی را داراست. فضای عمومی شهری و روابط جاری در آن با هم ارتباط متقابل داشته و از هم تأثیر می‌پذیرند. انسان از طریق روابط اجتماعی به فضا، فرم، عملکرد، اهمیت اجتماعی می‌بخشد و سازمان‌دهی فضا به نوبه خود به تغییر سکل این روابط می‌انجامد، بنابراین ساخت و طراحی فضاهای عمومی شهری به پروسه زندگی اجتماعی تأثیر گذاشته و می‌بایست از نظر جسمی و روانی برای شهروندان کارایی داشته باشد.

از دستی دیگر انسان موجودی است اجتماعی که جامعه‌پذیری وی جزء در فضا، مکان و عرصه‌های عمومی صورت نمی‌پذیرد، انسان علاوه بر نیاز به مسکن، به محیطی آکنده از کنش‌ها و واکنش‌ها نیاز دارد که در آن محیط بتواند نقش اجتماعی خویش را برعهده گیرد و در حیات مدنی شهر مؤثر افتد. حضور عرصه‌های عمومی برای ایفای این نقش اجتماعی و برقراری روابط عاطفی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ضروری است. حضور این عرصه‌ها و نقشی که شهروندان در آنها بازی می‌کنند در شکل‌گیری فضاهای مدنی و شهری منعکس گشته و در هویت‌بخشیدن به مکان سهم به سزایی می‌یابند.

جنبه‌های معنو زندگی مردم، علایق و آرزوها، ارزش‌ها و خواسته‌ها، نیازها، و الویت‌ها و ایده‌ها و انتظارات آن‌ها هنگامی که در ارتباط با یکدیگر و در رابطه با فضای عمومی شهری مطرح شود. انسان‌ها در فضای عمومی شهری، عمیق‌ترین احساسات خود را تجربه می‌کنند. این فضاها مردم را به گردهم می‌آورد و رفتارها را گروهی‌تر می‌کند، رفتارهای متنوع‌تر به دلیل عملکردهای متنوع، رفتارهای جمعی را به وجود می‌آورد که به تبع آن این رفتارهای جمعی باعث رشد و ارتقاء تعاملات اجتماعی خواهد شد.

فضاهای عمومی شهری فضاهایی هستند که افراد و گروههای مختلف اجتماعی در آن سهیم‌اند، این فضاها محل تبادلات افکار و اطلاعات و مکانی برای شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی هستند. چنین فضاهایی بیش از آنکه تنها یک فضا باشند یک تجربه‌اند که نتیجه چنین تعامل و تجاربی در میان افراد و گروههای مختلف، دریافت حس هویت جمعی، احترام به خود (عزت نفس)، ارتقاء مهارتهای جمعی و مشارکت اجتماعی خواهد بود. مکان‌های که محل تعاملات اجتماعی و برخورد اقشار مختلف جامعه می‌باشند و در شکل‌گیری خاطره جمعی شهروندان نقش بسزایی ایفا می‌کنند. تعاملات اجتماعی تأثیرات بسزایی در پالایش روح و روان انسان‌ها داشته و چنانچه فضایی بتواند این تعاملات را به شکل سالم ایجاد کند سلامت روانی استفاده‌کنندگان خود عملی‌بودن، طرح را تضمین خواهد نمود.

فضای عمومی شهری موفق به ادراک انسان در استفاده از فضا تأثیر می‌گذارد و فضایی مناسب برای حضور انسان فراهم می‌آورد. اما اعتقاد ما بر این است که فضای کالبدی به تنهایی شرط کافی برای ایجاد حس مکان نیست، بلکه همانطور که در ابتدا گفتیم تجربه وقایع و روابط اجتماعی آگاهانه و هدف‌دار جزیی از فضاست و به تقویت حس مکان کمک می‌کند. وجود فضایعمومی شهری به معنی مشارکت اجتماعی است و می‌تواند به عنوان کانون‌‌های دیدار و ملاقات و ارتباطات چهره به چهره عمل کند.

فضای عمومی شهری بستری برای بیان فعالیت و رفتارهای انسانی است. محلی برای تخیل و واقعیت رفتار انسان‌ها در چارچوب اجتماعی، یعنی رابطه‌ی انسان با انسان در محیط‌های کالبدی اجتماعی و اقتصادی و معنوی، فضاهای عمومی هر جامعه نمی‌تواند خالی از روابط و تعاملات اجتماعی باشد.

اصولاً تحقق روابط اجتماعی شهری، خارج از کالبد و بیرون از فضای عمومی شهری قابل تصور نیست. از سوی دیگر فضاهای عمومی شهری باید متناسب با ایجاد و ارتقاء روابط اجتماعی باشد طوری باشد که فضا را دگرگون کنند تا زمینه‌ای مناسب برای برقراری روابط اجتماعی ایجاد شود و آن را به تناسب و تعادل برساند و البته تأثیر متقابل فضای عمومی شهری و تعاملات اجتماعی، همواره بسوی این تناسب و تعادل پیش می‌رود.

فضای عمومی شهری باید دارای روح کیفیت و معنا باشد که تأثیر‌گذار بر جامعه گردد و رفتارهای اجتماعی را متأثر و آن را در طول زمان رشد دهد، و باعث ارتقاء تعاملات اجتماعی گردد. فضای عمومی شهری فعالیت را پیشنهاد و در اختیار قرار دهد و همچنین باید منعطف باشد تا با رفتارهای مختلف تغییر کند و منطبق شود و البته این رابطه دو طرفه است یعنی رفتارهای اجتماعی نیز تغییر می‌کنند تا با فضای عمومی شهری منطبق شود.

برای ایجاد جامعه مدنی به افزایش سطح تعامل و برخورد اجتماعی مردم نیازمندیم. فضاهای عمومی شهری که در آن تعاملات اجتماعی برقرار شود، انسان را به اندیشه وامی‌دارد و آگاهی او را افزایش می‌دهد و توجه او را به مسائل عمیق‌تر زندگی معطوف می‌دارد، که همانا نگریستن، ژرف اندیشیدن و تجزیه و تحلیل به کمک نیروی خرد انسانی منجر به باروری استعدادهای بالقوه انسان‌ها و شکوفایی خلاقیت و در سطحی وسیع‌تر پیشرفت جامعه در عرصه‌های مختلف می‌شود. همچنین می‌تواند باعث ارتقاء و گسترش فرهنگ و اندیشه در میان مردم یک جامعه باشد و نه تنها بازتابی از پیشینه فرهنگی این سرزمین باشد بلکه به مرور زمان منجر به اتقاء سطح فرهنگی شهروندان شود.

فضای عمومی شهری به عمق ضمیر ناخودآگاه ما، به خاطر جمعی ما، و بر روابط اجتماعی و فردی ما تأثیرگذار است و به مفهوم وسیع خود، با حضور انسان، به عنوان موجودی که آن را درک می‌کند، شکل می‌گیرد و درک انسان از فضای شهری، به زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، روانشناختی و حتی اقلیمی بستگی دارد.

مفهوم فضاهای عمومی موجد حیات مدنی در شهر استوار است، فضاهایی که از آنها به عنوان نمادی از حضور اندیشه‌ی سیاسی- فلسفی جامعه مدنی یاد می‌شود. فضاهایی که سبب رونق حیات اجتماعی و مدنی شهر شده و به تبع آن اساسی‌ترین نیاز انسان یعنی نیاز به زندگی اجتماعی و کنش متقابل را مرتفع خواهند نمود. چنین فضاهایی امکان کالبدیافتن اندیشه‌ها، بروز رفتارهای اجتماعی، و شکل‌گیری مشارکت مردمی را فراهم آورده و روابط شهروندی را تسهیل می‌نمایند، و به مکان‌های کار، تفریح تبادل اطلاعات، تظاهرات اجتماعی- فرهنگی و سیاسی- اقتصادی جامعه تبدیل می‌شوند، مکان بروز مخالفتها و موافقت‌ها و نمایش‌های شهری، مکان برگزاری جشن‌ها و سوگواری‌های ملی و مذهبی و دیگر حادثه‌ها و اتفاقات شهری. چنین مکانی با دربرداشتن مفهوم زمان به سبب خصوصیات کالبد نمادین خود و واقعه و حادثه‌ها جاری در آن، هویت بخش بوده و موجد خاطرات فردی و جمعی در اذهان افراد و جامعه می‌گردند. امری که سبب حس تعلق به مکان و زمان و هویت‌یافتن فرد در شهر می‌گردد. (هاشم پور و همکاران،۲۰۱۳: ۷)

۲-۴ نگرش نظریه‌پردازان طراحان شهری در ارتقاء تعاملات اجتماعی

در آستانه هزاره سوم، فضاهای عمومی شهری به عنوان مکان سوم که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می‌‌نمایند مورد توجه جدی قرار گرفته و به کانون تمرکز دانش و حرفه طراحی شهری بدل گردیده‌اند. در این میان، صاحب‌نظران گوناگون با رویکردهای متفاوتی این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار داده‌اند. این بخش به ارزیابی نظرات اصلی‌ترین و مطرح‌ترین متفکران مرتبط با فضاهای عمومی شهری با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی می‌پردازد. گرچه توجه به نقش و ارتقاء وضعیت فضاهای عمومی شهری از بدو پیدایش شهرها و به ویژه در طول بیش از یک سده گذشته همواره وجود داشته اما نگاه صاحبنظران به این موضوع از روندی یکنواخت و ثابت برخوردار نبوده و در دوران گوناگون متفاوت بوده است. سابقه شکل‌گیری این نظریات مربوط به سال ۱۹۶۰ می‌باشد که ویلیام هولی وایت و جین جیکوبز را به عنوان پیشگامان این نظریات معرفی می‌نمایند. که برای اولین بار اصلاحات طراحی شهری برای مردم، ایجاد خیابان‌های قابل پیاده‌روی، فضاهای عمومی مطلوب و واحدهای همسایگی زیست‌پذیر را مطرح نمودند. هدف از بررسی دیدگاه‌های نظریه‌پردازان با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی، این نیست که واقعیات را در قالب نظریات مطرح شده از سوی صاحبنظران غربی، تجزیه و تحلیل کنیم، بلکه سعی ما بر این است که تا با بکارگیری نکات مثبت این نظریات در تحقیقات عملی، یافته‌های جدیدی بدست دهیم و با بررسی دیدگاه‌های نظریه‌پردازان با رویکرد ارتقاء تعاملات اجتماعی، بتوانیم معیارهای در جهت تقویت و ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضای عمومی شهری بدست آوریم.

یکی از نظریه‌پردازان عرصه عمومی هانا آرنت می‌باشد که کتاب شرایط انسانی را در سال ۱۹۵۸ تألیف نموده است. او، مشوق برونگری و زندگی سیاسی و اجتماعی است که در آن قلمرو عمومی نقش اصلی را بازی می‌کند. آرنت فضا را در دو معنا؛ فضای حضور در میان دیگران و فضای ما بین دیگران تحلیل کرده تا درکی جامع از قلمروی عمومی سیاست و همین طور فضای عمومی کالبدی شهر فراهم کرده باشد. هماهنگی مردم و اشیاء در تحلیل و پذیرش این مطلب که روابط اجتماعی به واسطه اشیاء شکل می‌گیرد، نکته کلیدی است که در تحلیل آرنت درباره فضای عمومی آمده است. (مدنی پور، ۱۳۸۷)

تمرکز اصلی در پاول زوکر پیرامون فضاهای شهری میدان است. از نظر او، میدان همچون توقفگاهی روانی در منظر شهری و محلی است که تعاملات اجتماعی افراد را در خود جای می‌دهد. در عین حال، زوکر طراحی فضاهای شهری را تنها محدود به ابعاد شکلی و زیبایی بصری ندانسته و بر جنبه‌های اجتماعی و فعالیت‌های جاری در فضا به شدت تأکید می‌نماید. همچنین، زوکر معتقد بود که فضا به کمک تجربه حرکت انسان درون آن، ادراک می‌شود. (zucker، ۱۹۷۰م)

جین جیکوبز روزنامه‌نگار و صاحبنظران برجسته مسائل شهری در کتاب مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی بر نقش فضاهای عمومی شهری در ایجاد تعاملات اجتماعی تأکید می‌نماید. به باور او آنچه از یک شهر بیشتر به ذهن می‌ماند فضاهای عمومی شهر بویژه خیابان‌ها و پیاده‌روها آن می‌باشند. جیکوبز اشاره می‌کند که افزایش نشست و برخاست و امنیت پیاده‌رو تأثیر وارونه‌ای بر جدایی و تبعیض نژادی دارد. بنابراین پیاده‌روها باید سرزنده باشند برای آن که بتوانند ساکنان بیشتری را به خود جلب کنند. همچنین، از نظر او برای سرزنده نگهداشتن خیابان برای اندازه خاصی عابر، در پیاده‌روهای آن حضور داشته باشد و البته تراکم بالا را به تنهایی برای سرزندگی کافی نمی‌داند.

دیگر نظریه‌پرداز برجسته‌ای که البته بدون اینکه معمار یا شهرساز باشد در حوزه مسائل اجتماعی و رفتارشناسی در فضاهای شهری تأثیرگذار بوده، ویلیام وایت می‌باشد. در نظر او رفتار مردم در فضاهای شهری بصورتی عجیب غیرقابل پیش‌بینی است و آنچه بیش از هر عامل دیگری مردم را به خود جذب می‌نماید حضور سایر افراد در فضا است.

یان گل، معمار و شهرساز دانمارکی است که محور اصلی پژوهش‌های خود را بر روی تعامل مسائل جامعه‌شناسی و روانشناسی با فضاهای همگانی شهری متمرکز نموده و از دهه ۱۹۷۰ در طول در حدود سه دهه بیش از چندین کتاب در این ارتباط تألیف نموده است. به باور او جذابیت یک شهر را می‌توان با توجه به انبوه مردمی که در فضاهای همگانی گرد می‌آیند و وقت خودشان را در آنجا می‌گذرانند، شناسایی کرد. اگرچه که مخالف جداسازی کامل آمد و شد سواره و پیاده‌ است اما شهر با آمد و شد آرام را همچون شهر زنده‌ای معرفی می‌کند که در آن، شمار افراد بیشتری از فضاهای همگانی استفاده می‌کنند و بدون در فضا، زمان بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد، از این رو احتمال حضور افراد نیز در فضاهای میان ساختمان‌ها در هر برش زمانی افزایش می‌یابد. گل در کتاب زندگی در میان ساختمان‌ها انواع فعالیت‌های انسان در فضاهای همگانی را به سه گروه عمده تقسیم‌بندی نموده است: فعالیت‌های ضروری- کارکردی، فعالیت‌های گزینشی- تفریحی و فعالیت‌های اجتماعی.

اولدنبرگ در کتاب خود مکان خیلی خوب: کافه‌ها، کافی‌شاپ‌ها، فروشگاه‌های کتاب، بارها، سالن‌های آرایش و سایر پاتوق‌ها در قلب یک اجتماع این نظریه مرکزی را طرح می‌نماید که زندگی روزانه برای آسوده و رضایتبخش‌بودن باید تعادلش را در سه قلمرو تجربه‌ای، سکونتی، کاری و اجتماعی پیدا نماید. او با تبیین اصطلاح مکان سوم بر فضاهای عمومی شهری و نقش که با نزدیک‌شدن مکان‌های اول و دوم (قلمروهای خانه و کار) به یکدیگر می‌توانند به عنوان عامل اصلی هویت‌بخشی به یک شهر ایفا نمایند، تأکید می‌نماید. اولدنبرگ بحث می‌کند که از آنجا که انتظارات از خانواده و کار در ورای گنجایش آن نهادها برای برآورده‌نمودن آنها گسترش یافته است، مردم آزاد‌کردن و تحریکی را که قلمروهای اجتماعی‌تر می‌توانند فراهم کنند، نیاز دارند. (carmona، ۲۰۰۳)

تأکید اصلی کلرکوپرمارکوس، فضاهای شهری و مردمی که در آن قرار دارند، می‌باشد. در کتاب مکان‌های مردمی، او و همکارانش به ارزیابی محیط سکونتی می‌پردازند و فضاهای شهری را به ویژه از منظر ایجاد ارتباطات اجتماعی در ۷ گروه دسته‌بندی می‌کنند؛ پلازاهای شهری، پارک‌های محله‌ای (واحد همسایگی)، پارک‌های جمع و جور، فضاهای باز مدارس، فضاهای باز مسکونی ویژه سالمندان، فضاهای باز ویژه نگهداری و بازی کودکان، فضاهای باز درمانی (بیمارستان‌ها). (هاشم پور و همکاران،۲۰۱۳ : ۹)

 

 

 

 

جدول۲-۱ نظریه‌ها

 

۲-۵ دسترسی و ارتباط

شما می‌‌توانید قابل دسترس‌بودن یک مکان را به واسطه ارتباط آن با محیط اطرافش هم از نظر بصری و هم از نظری فیزیکی بسنجید. ورود به یک فضای عمومی موفق و خروج از آن بسیار آسان است. این فضا دارای این ویژگی است که از فاصله دور، تا زمانی که به آن برسیم قابل رؤیت است.

لبه‌های فضا بسیار مهم هستند، برای مثال پیاده‌روی از میان ردیفی از فروشگاه‌ها در طول یک خیابان بسیار جالب‌تر و عموماً مطمئن‌تر از گذشتن از کنار دیواری خالی یا محوطه‌ای خلوت می‌باشد.

فضاهای قابل دسترس، پارکینگ‌های زیادی اطراف خود داشته و ایده‌آل و مناسب برای عبور و مرور عمومی است. (هاشم پور و همکاران_۲۰۱۳- ۱۰)

 

۲-۶ آسایش و تصویر ذهنی

راحتی، آسایش مواردی همچون احساس امنیت، پاکیزگی، جذابیت فضایی و در دسترس‌بودن، گزینه‌های مختلف برای مکان‌بودن را دربرمی‌گیرد. آمار بالای زنان در میانگین استفاده‌کنندگان ار فضا شاخص خوبی برای سنجش موفقیت فضاست چرا که زنان در مورد آسایش و تصویرپذیری یک فضا بهتر می‌توانند قضاوت کنند، آنها تمایل دارند در مورد فضایی که استفاده می‌کنند، بینش و آگاهی بیشتری داشته باشند. بررسی حالات روحی در فضاهای عمومی موفق نشان داده که مردم در این فضاها بیشتر لبخند زده، ابراز احساسات نموده و برای هم دست تکان می‌دهند. (هاشم پور و همکاران_۲۰۱۳-۱۱)

 

۲-۷ فعالیت‌ها و کاربری‌ها

فعالیت اساس ساختار یک فضا هستند، این فعالیت‌ها طیف وسیعی از روابط اجتماعی دوستانه تا برگزاری کنسرت‌ها و نمایشگاه‌‌های هنری رایگان را در برمی‌گیرد، فضاهای عمومی موفق فرصت‌های بیشتری برای فعالیت استفاده‌کنندگان ایجاد می‌کنند، فعالیت‌های مختلفی نظیر غذادادن به پرندگان، امکان پیک‌نیک، اگر کاری برای انجام‌دادن وجود داشته باشد باعث می‌شود که افراد دلیلی برای واردشدن به فضا و خروج از آن داشته باشند و اگر کاری برای انجام‌دادن وجود نداشته باشد، فضا خالی خواهد ماند. فعالیت‌ها می‌توانند فضا را خاص و منحصر به فرد جلوه داده و باعث ایجاد غرور اجتماعی شوند.

اصول زیر در جهت ارزیابی چگونگی فعالیت‌ها و کاربری‌ها فضا اهمیت دارند.

• تعداد فعالیت‌های جاری در فضا بیشتر بوده و فرصت‌های بیشتری برای مشارکت مردم فراهم آورد.
• توازن بین تعداد زنان و مردان استفاده‌کننده از فضا وجود داشته باشد.
• گروه‌های سنی متفاوتی در فضا وجود داشته باشد. (وجود افراد در سنین مختلف در فضای عمومی بیانگر این مطلب است که فضای بهره‌وران متفاوتی دارد که در ساعات مختلف می‌توانند از آن استفاده نمایند. مثلاً در ساعات کار افراد بازنشسته و کودکان و همراهانشان می‌توانند از فضا استفاده کنند.
• افراد می‌بایست هم بصورت گروه و هم بصورت تنها در فضا وجود داشته باشند وجود گروه‌های مختلف بدین معناست که در فضا پتانسیل‌هایی وجود دارد که افراد می‌توانند با دوستان خود نشسته و روابط اجتماعی برقرار کنند. چنین فضایی لذت‌بخش‌تر خواهد بود، حضور اکثریت بهره‌وران در گروه‌های ۲ یا ۳ نفره در فضاهای عمومی شاخص‌ خوبی برای سنجش قدرت انتخاب‌شدن فضا است. همانطور که وایت نیز می‌‌گوید وقتی مردم مکانی را برای ملاقات برمی‌گزینند نشانگر این مطلب است که از قبل برای انتخاب این مکان فکر کرده‌اند.
• فضا در تمام روز مورد استفاده قرار گیرد.
• موفقیت فضا بیشتر به خوب بودن اداره و مدیریت آن بستگی دارد. (هاشم پور و همکاران،۲۰۱۳: ۱۲)

 

۲-۸ اجتماع‌پذیری

کیفیتی خاص است، که یک فضا به سختی به آن دست می‌یابد. زمانی که افراد دوستانشان را دیده و ملاقات می‌کنند و یا با همسایگانشان احوال‌پرسی می‌کنند و با غریبه‌ها وارد تعامل می‌شوند. تمایل دارند که احساسی کنند که به نوعی به جامعه‌شان متصل‌اند و حس بهتری نسبت به مکان و جامعه خود و مکانی که این فعالیت‌های اجتماعی را باعث می‌شود، به آنها دست می‌دهد. این فضاها می‌توانند انواع مختلفی از فعالیت‌های اجتماعی را بروز و پرورش دهند. (هاشم پور و همکاران،۲۰۱۳: ۱۲)

 

۲-۹ معیارهای کیفی سنجش فضای عمومی شهری در جهت ارتقاء تعاملات اجتماعی

به طور کلی برای دستیابی به ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضای عمومی شهری شوند و امکان حضور در آن را داشته باشند، فضای عمومی شهری باید افراد را به فضا خود دعوت کند و حالت دعوت‌کنندگی داشته باشد. به این معنی که فضا باید دارای کیفیاتی باشد که بدون حضور آنها، احتمال انتخاب فضا و واردشدن به آن توسط افراد به شدت کاهش می‌یابد. به عنوان مثال: امنیت یکی از این کیفیات پیش نیاز به حساب می‌آید، اگر فضایی امن نباشد، هر چند همه دیگر شرایط را فراهم کند، امکان حضور برای افراد وجود نخواهد داشت.

پس از آنکه افراد به فضای عمومی شهری وارد شدند، جهت افزایش امکان وقوع تعاملات اجتماعی باید تمایل به تداوم حضور و امکان مکث طولانی را افزایش داد. اینکه حضور مردم در فضایی ممکن باشد، تنها انتخاب‌شدن آن توسط مردم کافی نیست؛ بلکه علاوه بر آن باید افراد انگیزه‌ای برای مکث و تأمل در فضا بیابند. فضای عمومی شهری باید دارای کیفیاتی باشد که ایجاد مکث و امکان تداوم حضور در فضای عمومی شهری را فراهم آورد.

بنابراین به طور کلی جهت دستیابی به فضایی که پیشتیبان ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضای عمومی شهری باشد، می‌توان سه مرحله را تدوین گردد:

• ایجاد جذب و امکان حضور، دعوت‌کنندگی به فضای عمومی شهری
• ایجاد مکث و امکان تداوم حضور، در فضای عمومی شهری
• ایجاد کیفیت‌های جهت ایجاد تعاملات اجتماعی و ارتقاء آن در فضای عمومی شهری

که دو مرحله اول مربوط به کیفیات عام و مرحله سوم مربوط به کیفیات خاص می‌باشد. در نتیجه دو دسته کیفیات جهت وقوع ارتقاء تعاملات اجتماعی در فضای عمومی شهری تدوین می‌گردد.

دسته اول کیفیات عام: کیفیات کلی در فضای عمومی شهری هستند که ایجاد جذب و امکان حضور و دعوت‌کنندگی به فضای عمومی شهری و همچنین ایجاد مکث و امکان تداوم حضور در فضای عمومی شهری را فراهم می‌کنند. (هاشم پور و همکاران_۲۰۱۳- ۱۳)

 

۲-۱۰ برخي از عوامل موثر در شكل گيري صورت فضاهاي معماري

• عوامل مادي: ماده، دانش و فن ساختمان، اقتصاد
• عوامل محيطي: اقليم، محيط طبيعي، محيط مصنوعي
• عوامل كاركردي: الگوهاي رفتاري و ويژگي‌هاي فضايي فعاليت‌ها، تكنولوژي و ابزارهاي زيست
• عوامل فرهنگي: فرهنگ و الگوهاي پايدار، زيبايي، مد و سليقه، ابداع و خلاقيت
• از ميان عوامل بالا عوامل تاريخي، زماني و محيطي، فرهنگي نقش مهمي ايفاء مي‌كنند.

۲-۱۱ اهميت مفهوم شكل يا فرم در فرهنگ معماري

شكل معماري به دو دليل مي‌تواند بسيار مهم تلقي شود، اول آنكه هر تصور و تخيلي درباره معماري نمي‌تواند بي استناد به شكل تحقق پذيرد، دوم اينكه شكل ظاهري با قابل رويت هر چيز، مهمترين و بي واسطه‌ترين برداشتي است كه از فضاي ساخته شده مي‌توان داشت. شكل مي‌تواند كليد راه يابي به فرهنگي باشد كه از طريق فضاي ساخته شده متظاهر مي‌شود. موضوع شكل در رابطه با فرهنگ معماري را مي‌توان در دو حالت مختلف بررسي كرد، اول آنگاه كه با معماري موجود و ساخته به دست ديگران روبرو شويم و دوم، آنگاه كه خود به معماري، به عنوان چيزي كه قصد آفرينشش را داريم، مي‌نگريم.

در مورد اول، فضاي معماري، بدون شناخت فرهنگ سازنده آن درك نمي‌شود و هر آنچه از اين فرهنگ بر مي‌خيزد، پس از گذر داده شدن از تدبيرها و شگردها و فن‌ها و ابداع ها، پديده‌اي است كه سخني جز از راه شكل خود نمي‌گويد. معماري به مثابه ديدگاه يا خواستگاهي كه در طول زمان دگرگوني و تحول يا فرود مي‌پذيرد، ريشه در فرهنگ دارد كه آن نيز هرگز شكلي ثابت را نمي‌پذيرد. بر اين اساس چگونه معماري‌اي را خواستن و چگونه آن را آراستن به عنوان دو لحظه جدا از يك پديده واحدند، اولي به عنوان لحظه فرهنگي و دومي به عنوان لحظه تكنولوژيك، بيانگر فرهنگ معماري، گروهها و جوامع به شمار مي‌آيند. در واقع درك انسان از فضا ايستا نيست. اين احساس پوياست، به اين دليل كه به عمل مربوط مي‌شود. يعني آنچه كه مي‌توان در يك فضاي معين انجام داد نه آنچه كه بايد غير فعال ديده مي‌شود. آنچه كه باعث مي‌شود در پي پويايي جهان، آثاري كه بشر خلق مي‌كند جاودانه بماند وحدتي است كه در مفاهيم اوست. اين مفاهيم در هر دوره به شكل متفاوتي بيان شده‌اند و منجر به تنوع و خلاقيت مي‌شوند. همان گونه كه انرژي در كل جهان ثابت است و فقط به طور گوناگوني پديدار مي‌شود و از بين نمي‌رود. به طور مثال انرژي گرمايي ثابت و پايدار است. فقط كاربردهاي متفاوتي مي‌يابد و سيستم‌هاي پيشرفته جايگزين سيستم‌هاي قبلي شده و از هدر رفتن آن جلوگيري مي‌كند و ممكن است چند سال بعد سيستمي با بهره وري بهتر بوجود آيد. (مشبکی‌،. ۱۳۹۲: ۱۰)

۲-۱۲ عوامل فرهنگي موثر در شكل گيري فضاي معماري

انسان در آفرينش هر فضاي زيستي و حتي ابزار آلات سعي دارد در مرحله نخست به سودمندي‌هاي مادي، ملموس و كاركردي آن بپردازد. اما در صورت امكان به جنبه‌هاي هنري و فرهنگي فضا يا پديده‌اي كه خلق مي‌كند توجه دارد و سعي مي‌كند كه اثر يا فضا زيبا باشد. خواسته و معيارهاي زيبايي شناختي انسان ثابت نيست و به همين علت آفرينش آثار و صورتهاي بديع نيز در همه هنرها همواره ادامه خواهد يافت و در اين ميان برخي الگوها پايدارتر از سايرين است، سطوح و لايه‌هاي گوناگون ارزشهاي زيبايي شناختي را مي‌توان به سه گروه طبقه بندي كرد:

• صورتها و ارزشهاي پايدار و كهن
• ارزشها و صورتهاي نيمه پايدار و سبك
• ارزشها و صورتهاي زودگذر يا مد

در معماري مانند ساير هنرها مي‌توان تأثير برخي از پديده‌ها و جلوه‌هاي عميق فرهنگي ملي و ديني را به شكل الگو و صورتهايي پايدار مشاهده كرد. برخي از اين طرحها و الگوها در معماري ايراني مثل چهار صفه و چهار باغ كه از عوامل و پديده‌هاي اصلي فرهنگ و تمدن يك قوم يا ملت هستند بسيار طولاني و پايدار هستند. البته پايداري آنها به معناي فقدان پويايي آنها نيست. در تاريخ هنر يك ملت ممكن است سبكهاي متعددي در هر يك از هنرها پديد آيد يا حتي گاهي چند سبك در چند حوزه جغرافيايي در يك دوره شكل مي‌گيرد. برخي ارزشها و صورتها در همه هنرها و برخي صنايع در گستره زماني كوتاهي مورد توجه هستند. اينگونه ارزشها تاثير اساسي و ساختاري ندارند و در پي انواع دگرگونيها و تبادلات فرهنگي و هنري بين گروهها، قومها و ملتهاي گوناگون پديد مي‌آيند و در مدتي كوتاه مورد توجه هستند. مد كه بيشتر در پي تأثير دگرگونيها و تبادلات فرهنگي و اجتماعي حاصل مي‌شود و در دوره معاصر به شكل گسترده شاهد آن هستيم. از صورتهاي ناپايدار و زودگذر به شمار مي‌آيد. در كنار عوامل ذكر شده در بالا نمي‌توان نقش ابداع و خلاقيت هنرمند را در شكل دادن به هر گونه اثر هنري و از جمله آثار معماري ناديده گرفت. ابداع و خلاقيت هنرمند از يك سو به تاريخ و فرهنگ طراحي در يك جامعه و از سوي ديگر به توانايي‌هاي فردي و ابداع مشخص هنرمند بستگي دارد. اين عامل به نحوي به آگاهي‌هاي هنري و غناي فرهنگ طراحي و تبادلات فرهنگي و هنري يك جامعه با جامعه‌هاي ديگر ارتباط دارد. به عبارت ديگر ابداع و خلاقيت هنرمند در خلاء صورت نمي‌پذيرد. بلكه در بستري اجتماعي- تاريخي تحقق مي‌پذيرد كه بر محتوا و شكل اثر هنري تأثير مي‌گذارد. (مشبکی‌، ۱۳۹۲: ۱۱)

 

۲-۱۳ معماری سبز

سبز مفهوم انتزاعی است که به این اصطلاحات نیاز دارد:پایداری، اکولوژی و کارایی. اگرچه رابطه دسته بندی شده‌ای بین این اصطلاحات فرعی وجود دارد‌، هر دسته مستقل و متقابلا منحصر بفرد است. بعنوان مثال‌، یک ساختمان می‌تواند پایدار باشد ولی اکولوژیکی یا سبز نباشد، در حالیکه یک ساختمان سبز باید ترکیبی از پایداری، اکولوژیکی، و کارایی باشد. سطح سبز بودن بر اساس سطح تعامل این سه دسته تعیین می‌شود. (آتمن، ۱۳۹۳ : ۳۱)

 

۲-۱۴ پایداری

اصطلاح پایدار به معنی زنده نگهداشتن‌، قابلیت نگه داشته شدن در شرایط خاص گرفته شده است. اما ریشه‌های محیطی این اصطلاح عمدتا برای اشاره به ملاحضات اقلیمی و زیست محیطی به کار رفته است. به هر حال پایداری اولین بار در دهه ۷۰ به عنوان مفهوم اجتماعی –اقتصادی جهانی و بعدا در «آینده مشترک ما» (کمیسیون برتلند) بعنوان “برآورده کردن نیازهای حال حاضر بدون در خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای برآورده کردن نیازهایشان “معرفی شد. بنابراین‌، بسته به متن چندین برخورد و تعریف مختلط از پایداری وجود دارد. به طور مثال‌، در یک متن زیست محیطی‌، کارکردها، تنوع زیستی و قابلیت تولید در آینده تعریف شده است. در یک متن معماری‌، پایداری به عنوان اصطلاحی برای توصیف ساختمان‌ها از نظر زیست محیطی قابل دستیابی‌، از نظر محیطی سالم و از نظر تکنولوژیکی کارآمد و با کارایی بالا تعریف می‌شود. علاوه بر معماری و بوم شناسی (اکولوژی)تعاریف دیگری از پایداری در حیطه‌های دیگر وجود دارد:تکنولوژیکی‌، مواد ساختمانی‌، اقتصادی، و رفتاری. (آتمن،۱۳۹۳:۳۱)

 

۲-۱۴-۱ معماری پایدار

در معماری‌، پایداری به عنوان یک اصطلاح عام برای تعریف طراحی ساختمانهای با ثبات از نظر تکنولوژی‌، مواد، اکولوژی و محیطی استفاده می‌شود. در معماری پایدار، با ثبات بودن از طریق سه عامل مهم به دست می‌آید.

• پایداری مواد و تکنولوژی (مولفه‌ها)
• پایداری منابع
• پایداری محیطی

برای ایجاد ساختمان‌های پایدار نیاز است که به پایداری المان‌های مواد و تکنولوژی‌، منابع و محیط توجه شود. پایداری یک عامل با ماندگاری و سطح نگهداری و قابلیت بازیافت سنجیده می‌شود. مسائل اقتصادی مربوط به ساختمان، سود آوری و ارزش سهام ملک نیز باید مدنظر قرار گیرند. پایداری منابع می‌تواند براساس شرایط سایت‌، سود بخشی هزینه در چرخه زندگی و کارکرد یک ساختمان‌، قابلیت دسترسی و نیرو‌های طبیعی مطلوب سنجیده شود. بنابراین چالش یک معمار‌، یافتن تعادل بین ملاحضات مواد و تکنولوژی‌، دسترسی منابع و پایداری محیطی است.

 

جدول ۲-۲ چالش یک معمار

اجزاء	منابع	محیط
بادوام	شرایط سایت	سالم
اقتصادی	مقرون به صرفه (عملیاتی/طول عمر)	قابل سکونت
نگهداری کم	دسترسی	ظرفیت موسساتی/اجتماعی
قابل بازیافت	نیروهای طبیعی(مطلوب)	ایمنی و امنیت

 

 

۲-۱۵ اکولوژی

اکولوژی تعامل بین ارگانیسم‌ها و محیط شان را مطالعه می‌کند. محیط زیست شامل خواص فیزیکی است که فاکتور‌های جاندار و بی جان را در بر می‌گیرد. بنابر این‌، اکولوژی یک علم گسترده شامل بسیاری علو م‌های فرعی مثل “اکوفیزیولوژی”است که مشخص می‌کند چگونه کارکرد‌های فیزیولوژی ارگانیسم بر نحوه‌ای که با محیط زیست تعامل می‌کنند تآثیر می‌گذارد؛ «اکولوژی»اکوسیستم (جریان و موضوع انرژی را از طریق المان‌های جاندار و غیر جاندار اکوسیستم مطالعه می‌کند. (اکولوژی تکاملی )اکولوژی را صراحتا به گونه‌ای مطالعه می‌کند که تاریخچه تکامل گونه‌ها و تعاملاتشان را ببینید. (اکولوژی رفتاری)نقش رفتار در قادر ساختن یک حیوان برای تطبیق با محیط زیستش را بررسی می‌کند و (اکولوژی معماری)که ارتباط و بین ساختمان ها‌، ساکنین و محیط اطراف‌، شهر‌ها و اکوسیستم جهانی را بررسی می‌کند. (آتمن، ۱۳۹۳: ۳۶ )

 

۲-۱۵-۱ معماری اکولوژیکی

معماری اکولوژیکی عمدتاً به این که چگونه خواص اکولوژیکی بر ساختمانها، ساکنین آن و محیط تأثیر می‌گذارد‌، توجه می‌کند. این اصطلاح عموما به عنوان چهارچوب برای توصیف طراحی ساختمانی اکولوژیکی چند سطحی و تعادل آن با محیط استفاده می‌شود.

این تعادل از طریق ۳ عامل اصلی شکل می‌گیرد:. (آتمن، ۱۳۹۳: ۳۶)

• المان‌های اکولوژیکی (مواد و تکنولوژی‌ها)
• اکولوژی منابع
• اکولوژی محیطی

 

۲-۱۶ کارایی

کارایی به روش برخورد برای عملکرد، دلالت عملی که الگوها یا روش‌های ثابتی را دنبال می‌کند نیازهای توافق شده را پاسخ می‌دهد تعریف شده است. این اصطلاح خواص مجازی مانند اجرا (دنبال کردن آنچه در یک نقشه یا تصمیم وجود دارد)، منفصل کردن (تکمیل وظائف و کارهای تعیین شده )و تحقق (تحقق کامل احتمالات و پایان‌ها )دارد. این اصطلاح خواص لازم مانند به اتمام رساندن (تکمیل موفقیت آمیز یک فرآیند به جای ابزارهای انجام آن) را دارد. در معماری‌، کارایی بنا به عنوان یک خروجی قابل اندازه گیری کیفیت‌های محیطی‌، سازه‌ای و عملکردی بنا تعریف می‌شود. این کیفیت‌ها با تعیین این که چگونه بنا نیاز‌های بهره برداران شامل مواد‌، تکنولوژیها‌، منابع و رفتار محیطی ساختمان را برآورده می‌کند، سنجیده می‌شود. نگرانی اصلی برای سلامتی‌، ایمنی و رفاه ساکنین بنا توسط قوانین‌، مقررات و استاندارد‌های ساختمانی پاسخ داده می‌شود. به عنوان چهارچوب کلی، کارایی ساختمان سبز همه اجزا بنا را در طول چرخه عمر آن در نظر می‌گیرد تا از طریق یکپارچه کردن بخش‌ها و سیستم‌های فرعی ساختمان با یکدیگر کار کنند. این موضوع از طریق اجزاء عملیاتی اصلی انجام می‌شود. (آتمن، ۱۳۹۳: ۴۱)

• کارایی المان‌ها (مواد و تکنولوژی)
• کارایی منابع
• کارایی محیطی

جنبش سبز نوان محیط زیست گرایی

(جنبش سبز) با ریشه‌های فلسفی عمیق و معنای ضمنی سیاسی قوی، به عنوان ترکیبی از تمام جنبش‌های محیط زیست گرای قبلی ظاهر شد. در اوائل دهه ۱۹۷۰‌، مسائل فشار آور مانند ثبات اقتصادی‌، بیکاری، انرزی‌، آلودگی و تغییرات اجتماعی‌، جنبشی متشکل از مردم عادی با ایدئولوژی قوی سیاست‌های سبز ایجاد کرد. اگرچه جنبش محیط زیستی ایالات متحده که از اواخر قرن ۱۹ از حفاظت گرایی آغاز شده بود‌، ریشه‌های عمیق تری از دیگر کشورها داشت، اما شناخت نیازها برای تغییرات ساختاری بنیادی از خارج آمده بود. احزاب و سازمان‌های سیاسی سبز مختلف در اروپا و نیوزیلند تقریبا یک دهه قبل‌تر از ایالات متحده آغاز به کار کرده بودند. اولین سازمان سیاسی سبز، صلح سبز، در سال ۱۹۷۱ در کانادا و متعاقب آن اولین حزب سیاسی سبز، حزب ارزش ها‌، در ۱۹۷۲ در نیوزیلند و اولین حزب سیاسی سبز اروپا در بریتانیا در ۱۹۳۷ تآسیس شدند. به دلیل ریشه‌های اکولوژیکی‌، حزب سبز بریتانیا‌، حزب اکولوژی نامیده شد که چاپ اول (بیانیه برای جامعه پایدار) در مورد جوامعی که باید کاملا سازماندهی دوباره شوند تا سلامت کره زمین ارتقا یابد را منتشر کرد.

در ۱۹۷۹‌، حزب سبز آلمان‌، دای گرونن‌، بیانیه (چهار رکن حزب سبز)را منتشر کرد و پایه‌های جنبش حزب سبز در سراسر دنیا را شکل داد. این چهار رکن بیانیه شامل ۱)دانش اکولوژیکی ۲)عدالت اجتماعی ۳)دموکراسی عامه مردم ۴)بدون خشونت

در ۱۹۸۴، کمیته سبز ایالات متحده این ۴ رکن را به ده ارزش کلیدی گسترش داد. شامل:

• دموکراسی برخاسته از میان مردم

45000 تومان – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد